Page Text
________________ अध्यायः 17] सुश्रुतसंहिता। 467 घृतस्य गौरीमधुकारविन्द पथजः खल्पकन्दः, महीकदम्बोऽलम्बुषा मुण्डितिकेति लोके, रोधाम्बुराजादनगैरिकेषु // जेजटाचार्यो भूकदम्बमाह // 14 // 15 // तथर्षमे पनकसारिवासु गणस्तु योज्यो वरुणप्रवृत्तः काकोलिमेदाकुमुदोत्पलेषु // 10 // क्रियासु सर्वासु विचक्षणेन // सचन्दनायां मधुशर्करायां संशोधनं शोणितमोक्षणं च द्राक्षास्थिरापृश्निशतायासु // श्रेष्ठं विसर्पेषु चिकित्सितं हि // 16 // कल्कीकृतासूदकमत्र दत्त्वा सर्वांश्च पक्कान् परिशोध्य धीमान् न्यग्रोधवर्गस्य तथा स्थिरादेः॥११॥ वणक्रमेणोपचरेद्यथोक्तम् // गणस्य बिल्वादिकपञ्चमूल्या. गण इत्यादि / वरुणप्रवृत्तो गणो वरुणादिः / क्रियासु सर्वासु श्वतुर्गुणं क्षीरमथापि तद्वत्॥ पानादिकासु / आरम्मे सर्वेषां सामान्यचिकित्सिते संशमनप्रस्थं विपक्कं परिषेचनेन मभिधाय संप्राप्तौ संशोधनमुद्दिशन्नाह-संशोधनमित्यादि / पैत्तीनिहन्यात्तु विसर्पनाडीः॥१२॥ रकावसेचनं जलौकाभिः, सर्वेषामेव रक्तपित्तप्रधानखादला. विस्फोटदुष्टवणशीर्षरोगान् बुराजयोस्तत्र दुरवचारत्वात् // 16 ॥पाकं तथाऽऽस्यस्य निहन्ति पानात् // प्रहार्दिते शोषिणि चापि बाले नाडी त्रिदोषप्रभवा न सिध्येघृतं हि गौर्यादिकमेतदिष्टम् // 13 // च्छेषाश्वतनः खलुं यत्नसाध्याः॥ 17 // तत्रानिलोत्थामुपनाह्य पूर्वगौर्यादिघृतमाह-घृतस्येत्यादि / गौरी हरिद्रा, गोरोचने मशेषतः पूयगतिं विदार्य // सम्ये / अरविन्दं पद्मम् / अम्बु वालकम / राजादनं क्षीरिका।। तिलैरपामार्गफलैश्च पिष्टवा ऋषभः कूर्चशीर्षकः खनामप्रसिद्धः / मधुनः .शर्करा मधुश ससैन्धवैर्बन्धनमत्र कुर्यात् // 18 // करा / स्थिरा शालपणीं / गौर्यादिशताहान्तानां कल्कीकृतानां प्रक्षालने चापि सदा वणस्य बखारि पलानि, न्यग्रोधादेविदारिगन्धादेर्महतोऽपि पञ्चमूलस्य योज्यं महद्यत् खलु पञ्चमूलम् // प्रयाणामुदकं क्वाथं चतुर्गुणं घृतस्य, क्षीरमपि गव्यं चतुर्गुण हिंस्रां हरिद्रां कटुकां बलां च मिति प्रस्थं घृतस्येति द्वात्रिंशत्पलानि द्रवद्रव्यखातू; अन्ये गोजिद्विकां चापि सबिल्वमूलाम् // 19 // पुनः कल्कमानमष्टपलमाहुः // 10-13 // संहृत्य तैलं विपचेद्रणस्य अजाऽश्वगन्धा सरला सकाला __ संशोधनं पूरणरोपणं च // सैकैषिका चाप्यथवाऽजङ्गी॥ नाडीनामवसरः-नाडीत्यादि / तत्रेत्यादि / उपनाय पाचनगोमूत्रपिष्टो विहितः प्रदेहो द्रव्यैरवबद्धाः तन्नेच्छति गयी, कस्मात् ? नाडीवचनात्, हन्याद्विस कफजं स शीघ्रम् // 14 // नह्यपक्के व्रणे नाडीति; तस्मादातहरव्यैरेवोपनाहः / प्रक्षालन कालानुसार्यागुरुचोचगुखा | इत्यादि / संहृत्य एकीकृत्य / स्नेहचतुर्थाशो मेषजकल्कः, नेहारानावचाशीतशिवेन्द्रपर्यः॥ चतुर्गुणो द्रवः, अनेन न्यायेन पक्तव्यम् / द्रवोऽत्र जलम् , पालिन्दिमुजातमहीकदम्बा "अनुक्ते द्रवकार्ये तु सर्वत्र सलिलं स्मृतम्" (चि.अ. हिता विसर्पेषु कफात्मकेषु // 15 // | 31) इति वचनात् // १७-१९।कफविसर्पचिकित्सामाह-अजेत्यादि / अजा अजगन्धा पित्तात्मिकां प्रागुपनाह्य धीमा'बोबई' इति लोके / सरला त्रिवृत् / काला कासमैदः / एकै. नत्कारिकाभिः सपयोघ्रताभिः॥२०॥ पिका शतावरी, अन्ये त्रिवृद्भेदमाहः। अजनी छागलविषा निपात्य शस्त्रं तिलनागदन्तीणिका, 'उत्तमारणी' इति लोके; गयदासाचार्येण कर्कटशृङ्गी ___ यष्ट्याह्वकल्कैः परिपूरयेत्ताम् // व्याख्याता / कालानुसार्येत्यादि-कालानुसार्या तगर, चोचःखक्, प्रक्षालने चापि ससोमनिम्बा गुजा चिरहिण्टिका, शीतशिवं शतपुष्पामेदः, इन्द्रपर्णी इन्द्रवा- . निशा प्रयोज्या कुशलेन नित्यम् // 21 // रुणी, अत्र गयदासाचार्येण इन्द्रपुष्पी पठिता व्याख्याता | पित्तेत्यादि / उत्कारिकाभिः लप्सिकाभिः / नागदन्ती दन्ती / च; इन्द्रपुष्पी लागलकी / पालिन्दिः कालवल्ली, मुजात उत्तरा- सोमः सोमसंज्ञः, सोमलतेत्यन्ये; कट्फल इति जेजटा. चार्यः; तन्नेच्छति गयी, तस्य तीक्ष्णोष्णनात् // 20 // 21 // 1 'काकोलिमेदामधुकोत्पलेषु' इति पा०। २'कडहिंस्रा' इति पा० / ३'सम्नुषकी 'साकुरण्ड' इति लोके' इति मा०। 1 'प्रतियज्ञसाभ्या:' इति पा० / ३'त्रिसंशका' इति पा.।
| SR No. | 004403 |
| Book Title | Sushrut Samhita |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sushrut Maharshi, Narayanram Acharya |
| Publisher | Chaukhambha Orientaliya |
| Publication Year | |
| Total Pages | 922 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 31 MB |