________________ 368 निबन्धसंग्रहाल्यव्याख्यासंवलिता [शारीरस्थान पञ्चदश, दश प्रपदे, पादोपरि कूर्चसन्निविष्टास्ता- स्तिस्रः, शुक्रार्तवप्रवेशिन्यस्तिस्र एव / पित्तपक्काशे. वत्य एव, दश गुल्फतलयोः, गुल्फजान्वन्तरे विंश- ययोर्मध्ये गर्भशय्या, यत्र गर्भस्तिष्ठति // 39 // / तिः, पञ्च जानुनि, विंशतिरेरौ, दश वङ्कणे, शत- स्त्रीणामित्यादि / अधिकाया विंशतेर्विवरणमाह-दश मेवमेकस्मिन् सक्श्नि भवति; एतेनेतरसक्थि बाहू तासामित्यादि / अपत्यपथे योनौ चतस्रः / चतसृणामेव विवच व्याख्यातो; तिस्रः पायो, एका मेढ़े, सेवन्यां रणमाह-तासामित्यादि / मुखाश्रिते योनिमुखाश्रिते / अभ्यचापरा, द्वे वृषणयोः, स्फिचोः पञ्च पञ्च, द्वे बस्ति- न्तरतः प्रसृते इति योनेरभ्यन्तरतः प्रसार प्राप्ते मूत्रस्रोतःखरूपे शिरसि, पञ्चोदरे, नाभ्यामेका, पृष्ठोलसन्निविष्टाः इत्यर्थः / बाह्ये निर्गते, वृत्ते वर्तुले, योनिकर्णिकास्रोतःपार्श्वद्वयपञ्चपञ्च दीर्घाः, षर्दै पार्श्वयोर, दश वक्षसि, गतत्वेन द्वे मांसपेश्यौ / गर्भच्छिद्रसंश्रिता इति गर्भमार्गमा-' अक्षकांसौ प्रति समन्तात् सप्त, द्वे हृदयामाशययोः, श्रितास्तिस्र आवर्तत्रयरूपेण, तृतीये चावर्ते मत्स्यमुखाकारा गर्भषट् यकृलीहोण्डु(न्दु)केषु; ग्रीवायां चतस्रः, अष्टौ शय्या (यत्र गर्भस्तिष्ठैति), तासां शुक्रावप्रवेशिन्यश्च तिस्रः हन्वोः , एकैका काकलकगलयोः, द्वे तालुनि, एका पेश्यः / का गर्भशय्येत्याह-पित्तपक्वाशययोरित्यादि // 39 // जिह्वायां, द्वे ओष्ठयोः, द्वे नासायां, द्वे नेत्रयोः, तासां बहलपेलवस्थूलाणुपृथुवृत्तहस्वदीर्घस्थिरगण्डयोश्चतस्रः, कर्णयोद्धे, चतस्रो ललाटे, एका मृदुलक्ष्णककेशभावाः सन्ध्यस्थिसिरानायुप्रच्छाशिरंसीति; एवमेतानि पञ्च पेशीशतानि // 37 // दका यथाप्रदेशं स्वभावत एव भवन्ति // 40 // भवति चात्रसिरानावस्थिपर्वाणि सन्धयश्च शरीरिणाम् // __ इदानीं तासां पेशीनां स्थानवशान्नानाखरूपत्वमाह-तासापेशीभिः संवृतान्यत्र बलवन्ति भवन्त्यतः // 38 // | मित्यादि / तासां पेशीनाम् / बहला बहुतराः, पेलवा अल्पाः, अणवः सूक्ष्माः, तद्विपरीताः स्थूलाः, पृथवो विस्तीर्णाः, वृत्ता पश्च पेशीशतानीत्यादि / मांसावयवसङ्घातः परस्परं विभक्तः वर्तुलाः, ह्रखा अदीर्घाः, दीर्घा आयताः, स्थिराः कठिनाः, मृदवः / 'पेशी' इत्युच्यते / गयी तु "कोष्ठे षष्टिः, ग्रीवां प्रत्यूर्व | कोमलाः, श्लक्ष्णाः स्पर्शसुखाः, तद्विपरीताः कर्कशाः // 40 // चलारिंशत्" इति पठति / एकैकस्यां खित्यादि / प्रपदं पादा भवति चात्रग्रम् / कोष्ठगता आह-तिस्रः पायावित्यादि / गयी तु "एका | पुंसां पेश्यः पुरस्ताद्याः प्रोक्ता लक्षणमुष्कजाः // मेढ़े सेवन्यां च, द्वे अपरे वृषणयोः, स्फिचोर्द्वयोर्दश, स्त्रीणामावृत्य तिष्ठन्ति फलमन्तर्गतं हि ताः॥४१॥ तिस्रो वलिसंज्ञका गुदे, द्वे बस्तिशिरसि, सप्तोदरफलके यकृदादिभिः सह, नाभ्यामेका, पृष्ठसन्धिनिविष्टाः पञ्च, पार्श्वयोः __केचित्तन्त्रकाराः स्त्रीणां मेढ़मुष्काभादात्तदाश्रितानां पेशीनापञ्च दीर्घाः, दश वक्षसि, अक्षकांशी प्रति सर्वतः सप्त, द्वे हृदि, मन्यत्रावस्थानं पठन्ति; तन्मतमाह-भवति चात्रेत्यादि / एका आमाशये, द्वे अभ्यन्तरतः कोठे" इति कोष्ठे षष्टिं पठति / | लक्षणमुष्कजा इति लक्ष्यते ज्ञायते पुमाननेनेति लक्षणं लिहं वृद्धवाग्भटोऽपि कोष्ठे षष्टिमेवाह / प्रीवां प्रत्यूर्ध्वगा शिश्नमिति यावत् / फलं गर्भाशयः / ता इति पेश्यः / गयी आह-ग्रीवायामित्यादि / गयी तु "श्रीवायां चतस्रः, एका तु, अमुं तत्रान्तरीयश्लोकं न पठति; किन्तु 'एवमेतानि पश्च कण्ठे, तथा काकलकेऽप्येका, तालुनि द्वे, रसनायां षट् , पेशीशतानि' इत्यत्र पुंसामिति पदं पठित्वा पुंसामेव पञ्चपेशी. अधरयो, घोणायां च द्वे, द्वे कर्णयोः, प्रत्येकं हन्वोश्चतस्रः, शतानि, स्त्रीणां तु तिसृभिरूनानि पञ्चशतानीति व्याख्याति / अक्ष्णो, अलिके चतस्रः, मूर्धनि षट्-" इत्यूर्वकाये चत्वा अत्रार्थे च भोजवाक्यं दृष्टान्तीकरोति / तथाच भोजवाक्यंरिंशत् पठति // 30 // 30 // "पञ्चपेशीशतान्येव स्त्रीवर्ज विद्धि भूमिप / अतश्च तिम्रो हीयन्ते स्त्रीणां शेफसि मुष्कयोः" इति // 41 // खीणां तु विंशतिरधिका / दश तासां स्तनयो- |" रेकैकस्मिन् पञ्च पञ्चेति, यौवने तासां परिवृद्धिः मर्मसिराधमनीस्रोतसामन्यत्र प्रविभागः // 42 // अपत्यपथेचतन:-तासां प्रसृते अभ्यन्तरतो ढे, परिशिष्टमर्मसिरादिव्याकरणं चास्तीति मन्यमान आहमुखाधिते बाह्ये च वृत्ते द्वे, गर्भच्छिद्रसंश्रिता- मर्मेत्यादि / अन्यत्रेति प्रत्येकमर्मनिर्देशे सिरावर्णविभक्ती धमनीव्याकरणे च // 42 // 1 एनदश' इति ना.। 2 'ऊर्वोदेश' इति ता.। 3 अस्याने 'गुदे तिस्रः' इत्यधिक ता. पुस्तके। 4 'सप्तोदरे' इति ता.। / 1 'शुक्रावप्रदेशिन्यो गर्भाशये तिस्र एवं' इति पा०।२ 'अत्र 5 'पार्श्वयोर्दश, द्वे वक्षसि' इति ता.। 6 'हनुसमाख्ये' इति 'बस्तिपक्काशयमध्ये गर्भाशयः' इति पाठो भवितुमर्हति, शरीरे तथैव हाराणचन्द्रसंमतः पाठः। 7 'जिज्ञायां दे' इति पा० / 'जिह्वायां | दर्शनादन्यथा प्रत्यक्षविरोधाच्च' इति प्रत्यक्षशारीरोपोद्धाते (पृ.७२) षट्' इति ता.। 8 'चतस्रो नेत्रयोः' इति ता.। 9 'षट् | गणनाथसेनः। 3 अयं पाठो हस्तलिखितपुस्तके नोपलभ्यते / शिरसि' इति ता.। 10 'एकाऽभ्यन्तरतः कोठे' इति ता.। 4 'लक्षणमुष्कयोः / मीणामाश्रित्य' इति पा०। 5 'मन्यमान११ 'भगापत्सपथे' इति पा० / | माह पति पा०।