Sushrut Samhita

SR No.: 004403
Original Sutra Author: N/A
Author: Sushrut Maharshi, Narayanram Acharya
Publisher: Chaukhambha Orientaliya
Total Pages: 922
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 31 MB

Page 405

निबन्धसंग्रहन्यायचन्द्रिकाख्यव्याख्याभ्यां संवलिता [निदानस्थानं तानि स्थानानि यदाऽभ्यन्तरं प्रकर्षेण विशति पूयः, मत- तिस्रः / गयी तु दोषद्वयाभिहितेत्यादि द्वन्द्वजानां लक्षणं न स्वगायन्तनिवंशात् तस्य पूयस्य यदतिमात्रं गमनं ततो | पठति // 12 // गतिरिति गतेश्चोत्तरत्र गतिरित्युच्यते / इस्यतश्चेति दाहज्वरश्वसनमूर्छनवक्रशोषा चकारो नाडीगति निरुक्तिपक्षान्तरं समुचिनोति / येन यस्यां भवन्त्यभिहितानि च लक्षणानि // हेतुना नाडीव प्रणालीवजलं याति, तेनापि हेतुना नाडी तामादिशेत् पवनपित्तकफप्रकोपामतेत्यर्थः / रोगादेव रोगहेतुरोगस्य नाडीसंज्ञकस्य दोरामसुक्षयकरीमिव कालरात्रिम् // 13 // संप्रात्यभिधानं तदोषात् // 9 // नि० सं०-सान्निपातिकीमाह-दाहज्वरेत्यादि / असुक्षयदोषैस्त्रिभिर्भवति सा पृथगेशश्च करीं प्राणापहारिणीं; कामिव ? कालरात्रिमिव यमभगिनीमिव संमूञ्छितैरपि च शल्यनिमित्ततोऽन्या // 10 // // 13 // नि० सं०-सङ्ख्यां नियमयन्नाह-दोषैरित्यादि / दोषैः | नष्टं कथंचिर्दनुमार्गमुदीरितेषु पृथगिति तिस्रः, एकशश्च सन्निपतितैरन्या, अपराश्च तिस्रः / / स्थानेषु शल्यमचिरेण गतिं करोति // संमच्छितैरपि च द्विदोषसंयोगोत्थाः; अन्यथा अपिचकारी | सा फेनिलं मथितमच्छमसृग्विमिश्रनिरर्थको स्याताम् / संमूच्छितैर्मिश्रीभूतैरित्यर्थः / शल्यनिमित्त- मुष्ण नवेत सहसा सरुजा च नित्यम् // 14 // तोऽन्या अभिघातजाऽपरेत्यर्थः / गयी तु त्रिभिर्दोषैः पृथक् नि० सं०-शल्यनिमित्तां दर्शयन्नाह-नष्टमित्यादि / तिस्रः, एकशश्च संमूच्छितैरन्या सान्निपातिकी, शल्यनिमित्ता उदीरितेषु स्थानेषु वगादिषु / मथितमुन्मथितमिव / उष्णमुच पञ्चमीति पञ्चैव नाध्य इति व्याख्यानयति // 10 // णस्पर्श; 'सावं' इत्यध्याहारः // 14 // न्या० च०-तत्रापि कालान्तरेण दोषानुबन्धे भेदसंख्या- न्या० च०-तत्रानिलात् फेनानुबद्धं फेनमिश्रं क्षपायानियमनं निदर्शयन्नाह-दोषैस्त्रिभिरित्यादि / संमूञ्छिते. मधिकं स्रवति, शैत्येन तत्र वातकोपात् / पित्तदुष्टा अहःस्व. . मिश्रीभूतैः, तैरेव सन्निपतितैरित्यर्थः / शल्यनिमित्तोऽन्या धिकं स्त्रवति, दिवोष्णेन पित्तकोपात् / कफावधनार्जुनअभिघातजा अपरा // 10 // पिच्छिलाना विपुलसान्द्रधवलचिक्कणस्त्रावेत्यर्थः / तत्र अन. तत्रानिलात् परुषसूक्ष्ममुखी सशूला शब्दः साववाची चिन्त्य एव / अन्ये 'बहुधनार्जनपिच्छिल सुत्' इति पठन्ति / तत्र स्रवतेः संपदादित्वादावे किए / फेनानुविद्धमधिकं नवति क्षपायाम् // सत् स्राव एव / त्रिदोषजायामसुक्षयकरीमिव कालरात्रि नि० सं०-तेषां वातादीनां प्रत्येकं विशिष्टं लक्षणमाह- यमभगिनी मिव / शल्यनिमित्तां दर्शयबाह-नष्ट कथचिदितत्रानिलादित्यादि / फेनानुविद्धं फेनमिश्रम् // त्यादि / केनाऽपि प्रकारेण नष्टम् / अनुमार्गमार्ग लक्षीकृत्य; तृट्तापतोदसदनज्वरमेदहेतुः 'अणुमार्ग' इत्यन्ये पठन्ति; तत्राणुमार्गत्वेनैव शल्यसाह श्यात् कथचिदिति निरर्थकं स्यात् ।'उदीरितेषु स्थानेषु पीतं स्रवत्यधिकमुष्णमहःसु पित्तात् // 11 // स्वगादिषु / सफेनिलमिति फेनवन्तं; मत्वर्थे / मथितम् नि: सं०-तृढ़तापेत्यादि / तृट्तापादीनां हेतुः तृषादीन् उन्मथितमिव / उष्णम् उष्णस्पर्शम् / एते धर्मास्तु करोतीत्यर्थः // 11 // प्रसरणादौ चलता शल्येन मांसादिक्षोमेन भवन्ति / क्षतजाशेया कफादहुधनार्जुनपिच्छिलाना न्वितत्वमपि सावस्य चलता शल्येनाधिष्ठाननाशकृतत्वारात्रिसुतिः स्तिमितरुक्कठिना सकण्डूः॥ दिति // 11-14 // इति सौश्रुते शल्यतन्त्रे विसर्पनाडीव्रणनिदानं संपूर्णम् / नि० सं०-ज्ञेया कफादित्यादि / बहुधनार्जुनपिच्छिलानेति विपुलसान्द्रधवलपिच्छिलस्रावेत्यर्थः / अत्रास्रशब्दः स्राववाची | चिन्त्य एव / अन्ये तु 'कफादहु बनार्जुनपिच्छिलसत्' इति तावन्तःस्तनरोगाः स्युःखीणां तैरेव हेतुभिः॥१५॥ पठन्ति, तत्र सुत् स्राव इत्यर्थः / स्तिमितरुगिति मन्दवेद- नि० सं०-इदानीं स्तनरोगाणां संख्यां हेतुं च दर्शयबाहनेत्यर्थः। यावत्य इत्यादि / यावत्यो यावत्प्रमाणा गतयः, यैश्च कारणैर्वात | पित्तकफसन्निपाताभिघातैः, तावन्तः तावत्प्रमाणाः // 15 // दोषद्वयाभिहितलक्षणदर्शनेन तिम्रो गतीर्व्यतिकरप्रभवास्तु विद्यात् // 12 // | न्या० च०-अथातः स्तनरोगनिदानं व्याख्यास्यामः / | नाडीनामनन्तरं परिभाषिकत्वेन स्तनरोगारम्भः / स्तनरोगनि०सं०-द्वन्द्वजा आह-दोषद्वयाभिहितेत्यादि / व्यतिकरप्रभवा इन्द्रजाः; वातपित्तजा, पित्तकफजा, वातकफजा चेति / 1 'अणुमात्रमुदीरितेषु' इति पा० /