Sushrut Samhita

SR No.: 004403
Original Sutra Author: N/A
Author: Sushrut Maharshi, Narayanram Acharya
Publisher: Chaukhambha Orientaliya
Total Pages: 922
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 31 MB

Page 299

202 निबन्धसंग्रहाल्यव्याख्यासंवलिता [सूत्रस्थान स्त्रीक्षीरे पाकनिषेधमाह-वर्जयित्वेत्यादि / स्त्रियाः स्तन्यं विपाके मधुरं वृष्यं वातपित्तप्रसादनम् // 69 // वर्जयित्वाऽन्यदुग्धानि शतान्येव हितानि भवन्तीत्यर्थः / तत् बलासवर्धनं स्निग्धं विशेषाधि माहिषम् // स्त्रीभवं स्तन्यमाममक्कथितमेव हितम् // 62 // महिषीदध्याह-विपाके इत्यादि। बलासः श्लेष्मा। स्निग्धपदधारोष्णं गुणवत् क्षीरं विपरीतमतोऽन्यथा // बलासवर्धनपदाभ्यां सह 'विशेषात्' इति संबध्यते // 69 // तेषां सर्वक्षीराणामेव दोहनकालधारापातोष्णानां गुणविशेषं विपाके कटु सक्षारं गुरु भेद्यौष्टिकं दधि // 70 // निर्दिशन्नाह-धारोष्णमित्यादि / गुणवत् गुणान्वितं, विप- वातमीसि कुष्ठानि कृमीन् हन्त्युदराणि च॥ . रीतमगुणवत्, अतोऽन्यथेति धारोष्णं यन्न भवति / उष्ट्रीदध्याह-विपाके इत्यादि / सक्षारमीषरक्षारम् ॥७०॥तदेवातिशुतं शीतं गुरु बृंहणमुच्यते // 63 // कोपनं कफवातानां दुर्नाम्नां चाविकं दधि // 71 // __ अतिपक्वमाह-तदित्यादि / बृंहणं देहवृद्धिकरम् // 63 // रसे पाके च मधुरमत्यभिष्यन्दि दोषलम् // अनिष्टगन्धमम्लं च विवर्ण विरसं च यत् // मेषीदध्याह-कोपन मित्यादि / दुर्नामानि अर्शासि / दोषल. वयं सलवणं क्षीरं यश्च विग्रथितं भवेत् // 64 // मपथ्यत्वेन विकारकारि // ७१॥इति क्षीरवर्गः। दीपनीयमचक्षुष्यं वाडवं दधिवातलम् // 72 // . कीदृशं क्षीरं वळमित्याह-अनिष्टेत्यादि / विवण शुक्लाद- सक्षमुष्णं कषायं च कफमूत्रापहं च तत् // र्णान्तरमापन्नम् / विरसं मधुरादन्यरसम् / विग्रथितमम्लादिद्र- अश्वादध्याह-दीपनीयमित्यादि / वाडवमाश्वम् ॥७२॥व्यसंयोगेन विग्रथितावयवं, यल्लोके विनष्टमिति प्रसिद्धम् // 64 // स्निग्धं विपाके मधुरं बल्यं संतपणं गुरु॥ अथ दधिवर्गः। चक्षुष्यमध्यं दोषघ्नं दधि नार्या गुणोत्तरम् // दधि तु मधुरमम्लमत्यम्लं चेति; तत्कषायानु- मानुषीदध्याह-स्निग्धमित्यादि / चक्षुष्यमध्यं श्रेष्ठं चक्षुष्यरसं स्निग्धमष्णं पीनसविषमज्वरातिसारारोचक-मित्यर्थः / गुणोत्तरं गुणोत्कृष्टम् // 73 ॥मूत्रकृच्छ्रकाश्योपहं वृष्यं प्राणकरं मङ्गल्यं च // 65 // | लघु पाके बलासघ्नं वीर्योष्णं पक्तिनाशनम् // 74 // अथ दधिमेदानाह-दधीत्यादि / एतेन त्रिप्रकारं दध्यु. कषायानुरसं नाग्या दधि वचौविवर्धनम् // तम् / सामान्यदधिगुणमाह-तदित्यादि / उष्णमुष्णवीर्यम् / हस्तिनीदध्याह-लध्वित्यादि // 74 ॥वृष्यं शुक्रकरम् / मङ्गल्यं मालहेतुः / अन्ये त्वेवं पठन्ति-'दधि दधीन्युक्तानि यानीह गव्यादीनि पृथक पृथक् // 75 // तु मधुर सृष्टमूत्रपुरीषं गुर्वम्लमभिष्यन्दि श्लेष्मपित्तशोफवर्धनं कार्यापहं रोचनं मङ्गल्यं च, तदेव चोद्धृतसारं ग्राह्यनभिष्यन्दि | विज्ञेयमेवं सर्वेषु गव्यमेव गुणोत्तरम् // च, ससरं कफमेदःशुक्रकृत् , त्रिदोषकृन्मन्दजातम्' इति // 65 // सर्वेषां गोदधि श्रेष्ठमित्याह-दधीनीत्यादि / एवमेतेन महाभिष्यन्दि मधुरं कफमेदोविवर्धनम् // प्रकारेण, एवावधारणे // 75 // - . वातघ्नं कफकृत् खिग्धं बृंहणं नातिपित्तकृत् // 76 // कफपित्तकृदम्लं स्यादत्यम्लं रक्तदूषणम् // 66 // कुर्याद्भक्ताभिलाषं च दधि यत् सुपरिघुतम् // अथ ग्रिप्रकारस्यापि दनो गुणमाह-महेत्यादि / महा वस्त्रादिगालितदधिगुणमाह-वातघ्नमित्यादि / सुपरिनुतं भिष्यन्दीति पूर्ववद्याख्येयम् // 66 // सुष्ठ गालितं वस्त्रादिभिः // 76 // -' विदाहि सृष्टविण्मूत्रं मन्दजातं त्रिदोषकृत् // मन्दजातगुणमाह-विदाहीत्यादि / त्रिदोषकदिति दोषान शृतात् क्षीरातु यज्जातं गुणवधि तत् स्मृतम् 77 वातपित्तश्लेष्माणः करोतीति दोषकृदिति सिद्धे त्रिग्रहणमेतज्जा- वातपित्तहरं रुच्य धात्वग्निबलवर्धनम् // पयति यन्मन्दजातं दधि त्रीनपि दोषान् योगपद्येन तुल्यबल क्वथितक्षीरजातस्य दनो गुणमाह-शृतादित्यादि ॥७॥खेन च कोपयति, न पुनः परिपाट्या हीनाधिकभावेन वा / - दनः सरो गुरुर्वृष्यो विशेयोऽनिलनाशनः // 78 // स्निग्धं विपाके मधुरं दीपनं बलवर्धनम // 67 // वह्नर्विघमनश्चापि कफशुक्रविवर्धनः॥ वातापहं पवित्रं च दधि गव्यं रुचिप्रदम् // दध्यवयवविशेषाणां गुणविशेषं दर्शयन्नाह-दन इत्यादि / गोदध्याह-स्निग्धमित्यादि // 6 // सरः दन उपरितनो भागः स्नेहबहुल: 'तर' इति प्रसिद्धः / वहे. दध्याज कफपित्तनं लघु वातक्षयापहम् // 68 // विधमनः अग्निनाशनः / वृष्यः शुक्रवर्धन इति चोभयमतिवृद्धिदुर्नामश्वासकासेषु हितमग्नेश्च दीपनम् // करत्वप्राप्तये; एतेन जनकप्रवर्तकमुक्तम् // ७८॥अजादध्याह-दध्याजमित्यादि // 6 // 1 'सक्षारमम्लं मेधुष्ट्रिजं' इति पा० /