________________ 190 काव्यमाला। - अत्र 'यद्वरेषु मृग्यते तत्किं त्रिलोचने व्यस्तमप्यस्ति' इति ब्रुवन् वपुर्वयोवसूनां समुदायं समस्तमेवाभिसंधत्ते / तस्य चाविर्भूतावयवमेदत्वेनेतरेतरयोगः, तिरोहितावयवभेदत्वेन समाहारः / स इह यदित्येकवचनान्तेन नपुंसकेन च कथ्यते / न चेह क्वचिदपि चकारोऽस्तीति सोऽयमप्यनुभयाश्रयः समुच्चयभेदः // वपुरित्यादि / हे बालमृगाक्षि शिशुहरिणनेत्रे गौरि, वरेषु यन्मृग्यतेऽन्विष्यते तत्रिलोचने शिवे व्यस्तमप्येकैकमप्यस्ति किम् / किंतु नास्त्येव / तदाहवपुः शरीरं विरूपमक्षि यत्र तादृशं विरूपं विरुद्धस्वरूपम् / नेत्रे द्वित्वसंबन्धस्याविरुद्धत्वात् , त्रित्वस्य विरुद्धत्वात् / अलक्ष्यमलक्षणीयं जन्म उत्पत्तिः कुलमिति यावत् / यस्य सोऽलक्ष्यजन्मा तस्य भावोऽलक्ष्यजन्मता। अकुलीनतेत्यर्थः / दिश एवाम्बरं यस्य तद्भावेन वसु धनं निवेदितं कथितम् / 'नग्नोऽवासा दिगम्बरः' इत्यमरः / मृग्यत इति मृग अन्वेषणे कर्मणि लकारः / अत्र वपुरादिसमुच्चये यदा स्फुटावयवभेदतां तदेतरेतरयोगः / यदा तु तिरोहितावयवभेदता तदा समाहारः / यदित्येकत्वक्लीबत्वाभ्यामिह समाहार एवोक्तः / चकारयोगेऽपीतरेतरयोगमाहन चेति // चयोगेऽपीतरेतरयोगः / स उत्तरपदयोगेऽपि यथा'तत्क्षणं विपरिवर्तितहियोर्नेष्यतोः शयनमिद्धरागयोः / सा बभूव वशवर्तिनी द्वयोः शूलिनः सुवदना मदस्य च // 143 // ' अत्र शूलिनो मदस्य चेत्युत्तरपदाश्रयेण चकारेण द्वौ द्रव्यविशेषौ 'वशवर्तिनी' इत्येतस्मिन् गुणपदे यदीतरेतरयोगेन संनिवेश्येते तदा 'विपरिवर्तितहियोः' इत्यादिषु 'द्वयोः' इतिपर्यन्तेषु द्विवचनमेकशेषो वा न स्यात् / सोऽयमपि द्विपदाश्रय उत्तरपदाश्रितद्योतकश्च समुच्चयभेदः / / __ तत्क्षणमित्यादि / सा सुवदना गौरी शूलिनो हरस्य मदस्य मत्ततायाश्च द्वयोर्वशवर्तिनी आयत्ता बभूव / द्वयोः कीदृशयोः / तत्कालं विपरिवर्तिता विगता हीर्लज्जा ययोस्तयोः / इद्ध उपचितो रागो ययोस्तयोः / अत एव शयनं नेष्यतोः शय्यां नेच्छतोः / अत्र शूलिमदयोर्वशवर्तित्व इतरेतरयोगेन संनिवेशे दोषमाह
