________________ 4 परिच्छेदः / ] सरखतीकण्ठाभरणम् / 425 घानां वेलाशुक्तिमुक्ताफलप्रकराणां च प्रतीयमानाभिधीयमानसादृश्यानां शब्दप्राधान्यतोऽर्थप्राधान्यतश्च रूपकं कृतमित्याधारवन्नाम रूपकमिदं शुद्धरूपकेषु शब्दार्थभूयिष्ठरूपकभेदः // आधारवदिति / सोहइ इत्यादि / इह गगनमव समुद्रस्तत्र तारा एव मुक्तास्तासां प्रकरः समूहः शोभते / कीदृशः / विशेषेणातिशयेन शुद्धकिरणः / रजन्येव वेला तीरभूमिस्तत्र लग्नः संबद्धः / स्फुटविघटिता व्यक्तीभूय विदीर्णा मेघा एव शुक्तिसंपुटास्तैर्विमुक्तश्च / इह सादृश्ये रजन्यादीनां प्रतीयमानता वेलादीनामभिधीयमानता, शुद्धरूपकता उपमाद्यसंभेदात् / गगनस्याधारतयेदमाधारवद्रूपकम् // निराधारं यथा'वणराइकेसहत्था कुसुमाउहसुरहिसंचरन्तधअवडा / ससिअरमुहुत्तमेहा तमपडिहत्था विणेत्ति धूमुप्पीडा // 42 // ' [वनराजिकेशहस्ताः कुसुमायुधसुरभिसंचरड्वजपटाः / शशिकरमुहूर्तमेघास्तमःप्रतिहस्ता विज्ञायन्ते धूमोत्पीडाः // ] अत्र धूमोत्पीडानां वनराजिकेशहस्तत्वेन कुसुमायुधसुरभिसंचरवजपटत्वेन शशिकरमुहूर्तमेघत्वेन च तमःप्रतिहस्तत्वेन च रूपितानां निराधाराणामेव शब्दप्राधान्यमर्थप्राधान्यं चावधार्यत इति निराधारं नाम रूपकमिदं शुद्धरूपकेषु शब्दार्थभूयिष्ठरूपकभेदः // वणेत्यादि / इह धूमसमूहा एतादृशा विज्ञायन्ते / कीदृशाः / वनराज्या वनपङ्क्तेः केशहस्ताः केशकलापा एव, 'पाशः पक्षश्च हस्तश्च कलापार्थाः कचात्परे / ' इत्यमरः / कुसुमायुधस्य कामस्य सुगन्धि चलद्धजपटा एव चन्द्रकिरणानां मुहूर्तमेघा एव तमसामन्धकाराणां प्रतिहस्ताः प्रतिनिधयः / 'प्रतिहस्तः प्रतिनिधौ' इति विश्वः / इह धूमोत्पीडस्यं वनराजिकेशकलापादेराधारत्वानुपपत्तेर्निराधाररूपकमिदम् // केवलं यथा 'वेल्लितभ्रु गलद्धर्मजलमालोहितेक्षणम् / - --- विवृणोति मदावस्थामिदं वदनपङ्कजम् // 43 //
