Sarasvatikanthabharanam

SR No.: 004397
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhareshvar Bhojdev, Kedarnath Sharma, Vasudev L Shastri
Publisher: Pandurang Jawaji
Publication Year: 1934
Total Pages: 894
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 285

192 काव्यमाला / एवेति श्लेषोपादानमेवेति / एवं हस्वस्य दीर्घकरणेन दीर्घस्य ह्रखकरणेनार्थान्तरप्रतीतिरवसेया / यथा-'विश्वामित्रो विश्वानरः' इति ऋषिराजर्षिविशेषौ प्रतीयेते तथा युवतीति संबोधनप्रतीतिः / एवमुदात्तादयोऽपि यथादर्शनमुत्प्रेक्षणीयाः // पदच्छेदेन यथा'सर्वक्षितिभृतां नाथ दृष्टा सर्वाङ्गसुन्दरी / रामा रम्ये वनान्तेऽस्मिन्मया विरहिता त्वया // 80 // ' अत्र मया विरहितेत्येतावति पदच्छेदे पुरूरवसस्त्वयेत्येतावति तु पर्वतस्य वाक्यभेदो भवति // शृङ्खला भङ्गः परिवर्तकः चूर्णमिति चत्वार श्छेदाः / तत्र पूर्वापरवर्णानामन्योन्यसंकलनया स्थितिः शृङ्खला / यथा-'कान्तारतरुतलासितमृगयुवरचितान्तरा-' इति पठितिः, तदा प्रियासंभोगमणितहर्षितलुब्धकप्रचुरच्छन्नमध्येति प्रतीयते / सेयमन्योन्यं वर्णसंकलनया शृङ्खलेत्युच्यते / एकस्य शब्दस्य मध्ये विच्छेदेन द्वैधीकरणमात्रं भङ्गः / तमुदाहरति-सर्वेति / मया विरहितेत्येतावति समुदाये मद्वियोगवती त्वया दृष्टेत्यष्टमकामावस्थाविष्टस्य पुरूरवसः पर्वतविषयं प्रश्नवाक्यं भवति / यदा तु मयेति विच्छिद्य पूर्ववाक्यसंबन्धि क्रियते तदा त्वया विरहिता सती मया दृष्टेति पर्वतस्योत्तरवाक्यं संपद्यते / वर्णान्तरकल्पना परिवर्तः / यथा'कलिकामधुगर्हणा' इति / अत्र यथाश्रुतवर्णपरिग्रहे–'कलिकामधुनो गर्हणा निन्दा' इति प्रतीयते, यदा तु 'कलिकामधुग् अर्हणा' इति वर्णान्तरकल्पनया छेदः, तदा पूजैव ‘कलौ कामधेनुः' इति / पिण्डाक्षरविभागचूर्णम् / यथा-'पश्य सलिलं पयोधेर्दूरसमुन्मुक्तशुक्तिमीनाङ्कान्तम्' इति / अत्र यथाश्रुते दुःखेन रसनीयमुद्भान्तशुक्तिकोषं मत्स्याङ्कितपर्यन्तमिति प्रतीयते, यदा तु दूरसमुन्मुक्तशुक्तिमीनाङ्कान्तमिति पिण्डचूर्णनेन च्छेदः, तदात्यन्तहर्षयुक्तेति त्यक्तशोकेति च संबोधनद्वयं कृष्णस्य प्रतीयते // पदभेदेन यथा'येन ध्वस्तमनोभवेन बलिजित्कायः पुराऽस्त्रीकृतो यो गङ्गां च दधेऽन्धकक्षयकरो यो बर्हिपत्रप्रियः / यस्याहुः शशिमच्छिरोहर इति स्तुत्यं च. नामामराः सोऽव्यादिष्टभुजङ्गहारवलयस्त्वां सर्वदोमाधवः // 81 // '