Sarasvatikanthabharanam

SR No.: 004397
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhareshvar Bhojdev, Kedarnath Sharma, Vasudev L Shastri
Publisher: Pandurang Jawaji
Publication Year: 1934
Total Pages: 894
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 270

' 2 परिच्छेदः ] सरखतीकण्ठाभरणम् / 177 वैशसं सर्वथैवाश्रद्दधाना दूरदूरतरदूरतमरथ्याभागावलोकनार्थिनी शालागृहमारोहति, ततस्तम्मादुच्चैस्तमङ्गगम् अट्टालकम् , अनन्तरं तस्मादुच्चतरां वलभीमुपरितनक्कुटीमिति / अत एवाञ्चनक्रियैवात्रावृत्तेति ‘क्रियासमभिहारे लोट्र लोटो हिखौ वा च तध्वमोः' (3 / 4 / 2) इत्यनुशिष्यते / अत एव च 'यथाविध्यनुप्रयोगः पूर्वस्मिन्' (3 / 4 / 4) इति तस्यैव धातोरनुप्रयोगोऽपि / एवमप्यनागच्छति नायके दूतीव्यापारः शरणं यत्कुण्ठनायां स्वयं वा तत्र गमनमित्युपदिश्यते तेन तत्तदभिप्रायसंवर्धकसंदेशप्रकर्षः सोऽयमाभीक्ष्ण्यद्विरुक्त्या व्यज्यते। अत एव लोटः समभिव्याहारो विषयो न तु घआदिवदभिधेय इति पूर्वाचार्याः / इतिशब्दादधिकं चतुर्थवाक्यानुप्रविष्टमिति यावच्छब्देनावच्छिनत्ति संदिश संदिशेति यावदिति दिक् // उक्तिप्रकारो भणितिः संभवेऽसंभवे च सा / विशेषसंवृत्त्याश्चर्यकल्पनासु च कल्प्यते // 52 // उक्तीति / उक्तिरभिधानमुच्चारणक्रिया लक्षणक्रिया सा सर्ववाक्यसाधारणी कथमलंकार इत्याशय प्रकारपदम् / प्रकारो भगीरूपता। लौकिकशास्त्रीयवचनातिगामी विशेषः / स एव कैश्चिदव्याप्तिमननुसंदधानरलंकारसामान्ये उक्तः। उक्तिरूपत्वाविशेषे कथमयमेव संगच्छतामित्यतो विभागप्रदर्शनव्याजेन विषयविशेषादेव तद्रूपतामुपपादयति-संभव इत्यादि / तत्र बहिरसंभाव्यमानस्यापि प्रतिभानिमितचित्रतुरगवत्प्रतीतिः संभवस्तामर्पयन्ती संभावनात्मिका भणितिः। सैव हि 'किंत्वस्ति काचिदपरापि पदानुपूर्वी यस्यां न किंचिदपि किंचिदिवावभाति' इति न्यायेन तत्तदर्थनिर्माणप्रवीणा 'यथास्मै रोचते विश्वं तथैव परिवर्तते' इति व्यवहारकारणं भवतीति तथाविध एव विषये शास्त्रप्रसिद्धप्रकारर्वपरीयेन बाधवर्णनमसंभावना / नदुच्यते 'इह ते जअंति कइणो जअमिण मोजाणसअलपरिणामम् / वाआसु ठिअंदीसइ आमोअ घणं व तुच्छं व // ' अतएवेयं निषेधरूपा तज्जातीयव्यावृत्तो धर्मो विशेषस्तं क्वचिद्विदधाना कवेर-. भिप्रायविशेषमर्पयन्ती 'निषेधप्रसङ्गे विशेषभणितिर्विधिरूपा भवति' इति तामवलम्बमाना चमत्कारकारिणी विशेषे पर्यवस्यन्ती वर्णना पल्लवप्रसङ्गे संकोचमवगाहमाना विधौ निषेधरूपा पर्यवस्यति / अतर्कितोपनतं विस्मयजनकमाश्चर्यं तस्य निषेधे विधातव्ये यत्किंचिद्विधानं तदाश्चर्यरूपतामन्तरेण काव्यकक्षामारोढुं न क्षमत इति नूनमनया विस्मयार्पणमेव सर्ववभूतमवलम्बनीयमिति निषेधविधि 12 स० क.