Page Text
________________ काव्यमाला / किंभूतावित्यतो जगतः पितराविति / तेन लक्ष्मीनारायणादिवैधर्येण नमस्कार्यत्वम् / एकशेषशब्देनैव मातृशब्दार्थः / स्त्रीपुंसयोरित्यौचित्याद्वागर्थाविवेति / किमर्थ नमस्कुरुत इत्यत्र वागर्थप्रतिपत्तये इति / तदेवं यादृशो यावांश्च विशेषणविशेष्यप्रकारोऽभिमतः स सर्व एव वागित्याद्युपात्तशब्दसमुदायमात्रेण निष्प्रत्यूहमवगम्यत इत्यर्थव्यक्तिशब्दार्थव्याख्यानेन स्फुटयति-अत्रेति / अर्थसमर्पकत्वादित्यनेन शब्दगुणता व्यक्तीकृता // यदुज्ज्वलत्वं बन्धस्य काव्ये सा कान्तिरुच्यते // 69 // यथा-- 'निरानन्दः कौन्दे मधुनि विधुरो बालबकुले .. न साले सालम्बो लवमपि लवङ्गेन रमते / प्रियङ्गौ नासङ्गं रचयति न चूते विचरति स्मरंल्लक्ष्मीलीलाकमलमधुपानं मधुकरः // 81 // ' अत्र बन्धस्य छायावत्वेनौज्ज्वल्यं तदेव च कान्तिरुच्यते // यदुज्ज्वलत्वमिति। किं पुनरिदमुज्ज्वलत्वं नाम। केचिदाहुरनुप्रासबहुत्वमिति, तदसत्-'तस्याः सुस्राव नेत्राभ्यां वारि प्रणयकोपजम् / कुशेशयपलाशाभ्यामवश्यायजलं यथा // ' इत्यादावनुप्रासबहुलता संभवति / एवंविधं हि पुराणच्छायमामनन्ति / कान्तिविपर्ययः पुराणी छाया। यथा-'व्रजति गगनं भल्लातक्या दलेन सहोपमाम्' इति / अत एवाह-'पुराणचित्रस्थानीयं तेन वन्ध्यं कवेर्वचः' इति / तस्मादप्रहतपदैरारम्भः संदर्भस्यैव कान्तिः / तद्यथा-कुसुमस्य धनुरिति प्रहतम् / कौसुममित्यप्रहतम् / जलनिधाविति प्रहतम् / अधिजलधीत्यप्रहतम् / गुरुत्वमिति प्रहतम् / गौरवमित्यप्रहतमित्यादि। अत एव प्रहतशङ्का / चमत्कारित्वं तु सहृदाह्लादकत्वमस्ति हि तुल्येऽपि वाचकत्वे पदानां कश्चिदवान्तरो विशेषो यमधिकृत्य किंचिदेव प्रयुञ्जते महाकवयो न तु सर्वम् / यथा—पल्लव इति वक्तव्ये किसलयमिति / स्त्रीति वक्तव्ये कान्तेति। कमलमिति वक्तव्ये राजीवमित्यादि / एतदेव महाकविभिरुपेयते / 'कत्ते मणाम इचं सच्चं कविए समं समग्गेसु / ... सीमठेउण मुस्मितम्मि सञ्चण वञ्चेअ // ' कान्तवर्णानुप्रासोऽपि कान्त एव भवतीति मत्वानुप्रासोत्कटमुदाहरति-निरानन्द इति / अस्ति कुन्दे मधु. परं न कमल
| SR No. | 004397 |
| Book Title | Sarasvatikanthabharanam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dhareshvar Bhojdev, Kedarnath Sharma, Vasudev L Shastri |
| Publisher | Pandurang Jawaji |
| Publication Year | 1934 |
| Total Pages | 894 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |