Nyayakusumanjali

SR No.: 004382
Original Sutra Author: N/A
Author: Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri
Publisher: Chaukhamba Sanskrit Series Office
Publication Year: 1957
Total Pages: 610
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 15 MB

Page 81

64 व्याख्यानशातप्रकाशबोधनीयुते न्यायकुसुमाञ्जलौ [ 6 कारिकाव्याख्यायां तर्वे यत्ववता माध्यमन्वयव्यतिरेकयोः // 6 // / बोधनी। शक्ति विजाति चर्कशक्ति च कारण विजात्येकशक्ति, तद्वान् कारणप्रवाहो न भवति / नेकजातीयस्य विजातीय कारणमिति चार्वाकस्य निरासः, न च तदेकशक्तिकमिति. प्रसङ्गान् मीमांसकस्येति / कारणवैजात्ये कार्यसाजात्यस्याऽऽकस्मिकत्वप्रसङ्गात् तृणादिभ्यो भवतोरवान्तर• जातिभेदोऽस्तीति तत्रैव तेषामुपयोगः / स चाग्न्यवान्तरजातिभेदस्य तृणादेश्च कार्यकारणभावोऽ.. : वहितैरन्वयव्यतिरेकैर्गम्यः / तदुक्तं-तत्त्वे-इति / तत्वे-कार्यकारणभाव इति / यद्दा, तत्व . इति साध्यानङ्गीकारप्रदर्शनम् / ततः परमनिष्टप्रसञ्जनं विजात्येकशक्तिमत्त्वेऽङ्गीक्रियमाणेs न्वयव्यतिरेकयोयत्नवता भवितव्यम् / तावन्चेष्टव्यौ कार्यकारणभावांवधारणाय, तौ तु न : . लभ्येते इति भावः / सूक्ष्मजात्यभ्युपगमे सर्वत्र तदाशङ्कया दृश्यजातीययोर्व्याप्तिग्रहः स्यादिति : चेत् , तंत्राप्येतदेवोत्तरं-तत्त्वे-इति / अन्वयव्यतिरेकयोस्तत्त्वे याथात्म्ये यत्नवान् भव / सम्भाव्यमानेऽपि जातिभेदे दृश्यसामान्यविशेषाक्रान्तयोरन्वयव्यतिरेकाभ्यां ध्याप्तिं गृह्णीष्वेत्यर्थः॥६॥ . .. प्रकाशः। . कारणम् / अव्यवहितप्राक्कालीनव्यक्तेरेव कारणत्वापत्तौ यागादीनामकारणत्वान्नालौकिकसाधन. सिद्धिः, अतो न सिंत्यादिकर्तृत्वेनादृष्टाधिष्ठात्वेतृत्वेन वेश्वरसिद्धिः / न. चैवं नियतजातीयकार्यानुत्पत्तिः / एकजातीय कार्यानुकूल शक्तिमत्त्वेन तदुपपत्तेरचाह / न विजातीति / विलक्षणजातीयेष्वेका या शक्तिस्तद्वान प्रवाह इति सम्बन्धः। विजातिविरुद्धजातिरेकशक्तिमांश्चेति .वा 1. वक्ष्यमाणयुक्तरित्यर्थः / तर्हि तृणादौ व्यभिचारेणाग्निकारणत्वं कथं प्राह्यमिति तत्राह। तरत्र इति / सामान्यविशेषाक्रान्तगोचरयोरन्वयव्यतिरेकयोस्तत्त्वे नियतत्वे ग्राह्ये यत्नवता पुरुषेण भाव्यमित्यर्थः / ... प्रकाशिका . रूपेणानादित्वमभिमतं तद्रूपाश्रयध्वंसव्याप्यप्रागभावप्रतियोगित्वमित्यर्थः / अस्ति च साक्षात्पर परासाधारणघटसामग्रीत्वाश्रयस्य तथात्वमिति भावः / व्याप्तिश्च कालिकी / समानाधिकरणेत्येता• पति कृते प्रथमशरीरध्वंससमानाधिकरणप्रागभावप्रतियोगित्वं द्वितीयशरीरस्येति चैत्रत्वादिनाप्यन्नद्वित्वापत्तिरतो व्याप्येति। घटत्वेन तद्घटस्याप्यनादित्वमिति ध्येयम् / व्याप्तिश्च कालगर्भा। ननु घटादेः प्रागभाव टिप्पणी। पूर्वोक्तप्रयासेनेत्यर्थः / कर्तृजातीयमिति कर्तृपदङ्कारणमात्रपरमतो दण्डादेः कृत्याश्रयत्वविरहेऽपि न क्षतिः / नालौकिकसाधनसिद्धिरिति / अत्रेयं योजना, यतो न यागकर्तादेः कार णत्वेमतो न सिद्धिरिति / यागस्याव्यवहितपूर्ववर्तित्वाभावात्तस्य कारणत्व एव फलपयन्तस्थायी * व्यापारः करुष्यत इति संःएवादृष्टरूपः सियतीति तदभावे नेति भावः। क्षित्यादिकर्तृत्वेनेति / कार्यत्वावच्छिन्ने प्रति कर्तृत्वेन सामान्यतः कारणत्व एव कार्यत्वेन सामान्यतः कर्तृजन्यत्वानुमानेऽस्मदादीवो तंदसम्भवनेश्वरः सिद्धयति तदेव न; कर्तुर्घटादिकार्य प्रति विशिष्यैव कारणत्वादुक्ता. नुमाने व्यभिचारशी स्यादिति भाषःविजातिविरुद्धजातिमानिति विजातीयनिष्ठकशक्तेः सत्त्वे तन्निषेधानुक्पत्तिः, असत्त्वेऽलोकप्रतियोगिकाभाव इति सिद्धयसिद्धिभ्यां व्याघात इत्यत आह ..विजातारित्यादि / तथाहि एकशक्तेरेकजातिमति मीमांसकमतप्रसिद्धतया विजातिमति तस्य 'खण्डनं नसङ्गतमिति / वस्तुतः पराभ्युपगतस्यैव तस्य खण्डनमिति / अन्यथा शक्तेरपि स्वमतेऽन . . मकरन्दः। .