Page Text
________________ प्रकाशः। 62 व्याख्यात्रयोपेतप्रकाशबोधनीयुते न्यायकुसुमाञ्जलौ [६कारिकावतरिणिकाव्याख्यात्यो भयावधित्वमस्ति / तद्वद्भावेष्वप्यनुपलभ्यमानैकैककोटिषु स्यात् / न स्यात् / अनादित्वात् / " . बोधनी। ङ्गात् / पूर्वस्य प्रागभावस्योत्तर एवोवधिर्न पूर्वः, पूर्ववत्प्रसङ्गात्। मध्यमस्य प्राक्प्रध्वंसाभावयोर्मध्यमध्यासीनस्य कार्यस्योभयमवधिरस्तुदर्शनबलात् / त्वया सिद्धान्तिनाप्येतत्त्रयं व्यवस्थितमभ्युपगन्तव्यम् / ततः किमित्यत आह-तद्वत्-इति / तथाचानुपलभ्यमानप्राक्कोटेः कारणस्यानादित्वसम्भवात् तदनपेक्षामलभमानानां कार्याणामपि सदातनत्वप्रसङ्ग इत्युभयत्रापि समानो वाक्यशेषः / यद्वा, अयमत्र भावः, यस्य कार्यस्य योऽवधिदृश्यते पूर्व उत्तर उभयं वा तत्तदवधिकमेवास्तु, दुर्लध्यत्वाद्-दर्शनस्य / न चान्यतरावधेरितरावधिव्याप्तिः, अभावेन व्यभिचारात् / तत्र विधात्रयेऽपि कार्यस्यावधिमत्त्वेनैव कादाचित्कत्वं सिध्यति, सदातनत्वप्रतिपक्षमात्ररूपत्वात् तस्य / तथाचानुपलभ्यमानपूर्वावधेः कार्यस्योत्तरावधिमात्रेणैव कादाचित्कत्वे सिद्धेन तेन कार. णपरम्परानुमानमित्यन्यथासिद्धिः / सर्वस्यापि कार्यस्य पक्षीकरणाद् भागे बाधितविषयत्वं चेति / हेतुमवतारयति-न स्यादनादित्वात् इति / तरावधिकल्पनप्रसङ्ग इति भावः / तद्वदिति / तथाचावधिसिद्धावपि न तत्प्राच्यत्वनियमसिद्धि प्रकाशिका। स्कत्वं स्वीकरणीयं तथा च साधारणमित्याक्षेपार्थः। यद्वा अपदं व्यवच्छिद्य योजनीयम् / तेनाव्यावृत्तत्वेन साधारणमित्यर्थः / अत एव परिमले साधारणमेवोक्तम् / वस्तुतोऽसाधारणमगमकं सापेक्षत्वनिरपेक्षत्वयोरसम्भवित्वेनेत्यर्थः / मिश्रास्तु सामग्रीधारायां कस्याश्चिन्निरपेक्षत्वस्वीकारे तत्रैव मकरन्दः। . अत एव परिमले तदेवोक्तमिति चेत् / मैवम् / अनवस्थाभिया सामग्री निरपेक्षा आकाशादिवन्न कादाचित्की / तथाच निरपेक्षसामग्रीरूपविपक्षाट्यावृत्तिरुक्ता। आकाशादिविपक्षव्यावृत्तेश्च स्फुटत्वादप्रदर्शनम् / निरपेक्षसामग्रीसापेक्षं कार्यमप्यकादाचित्कमिति सपक्षाद्वथावृत्तं कादाचित्कत्वमसाधारणं स्यात् / तथाच तद्भयेन निरपेक्षस्यापि कादाचित्कत्वस्वीकारेण साधारणानकान्तिकतया नायं हेतुः सापेक्षत्वसाधक इत्याशयवानाहेत्यत्र तात्पर्यात् / न च प्रागभावरूपविपक्षव्यावृत्तत्वाभावान्नासाधारण्यं स्यादिति वाच्यम् / प्रागसत्त्वादिघटितकादाचित्कत्वस्य प्रागेव निरुक्तेः / तद्विपक्षत्वानिश्चयदशायां वा तथात्वात् / यद्यप्येवं पक्षवृत्त्यपि न कादाचित्कत्वमित्यप्रसिद्धं, न त्वसाधारणं तथापि विशेषादर्शनदशायां तदित्येके / अगमकत्वमेव तेनोपलक्षितमित्यन्ये / केचित्तु असाधारणमित्यत्र अ-पदं निषेधवाचकं विभिद्य व्यावृत्तपदेन योजनीयम् , तथाच सपक्षविपक्षाभ्यामव्यावृत्तेः साधारणमित्यर्थः / अत एव साधारण्यमेवाने व्युत्पादितम् / तथाच परिमलसंवादोऽपीति वदन्ति / सामग्रयाः सापेक्षत्वेऽनवस्था, निरपेक्षत्वे व्यभिचारादसाधारणं न पक्षदृष्टान्तसाधारणमव्याप्यमितियावदित्यर्थ इत्याहुः / टिप्पणी। न च प्रागभावेन सह दृष्टान्तासम्भवः तस्य प्रागसत्त्वाभावादिति वाच्यम् / यथा निरपेक्ष एव प्रागभावः कदाचित् प्रतिपाद्यस्तथा सामग्रथादिरपीति कादाचित्कत्वान्तेन प्रतिपादनात् तत्सम्भव इदा नीं निरपेक्षाया अपि सामग्रया नेत्रे निमील्यैव प्रागसत्त्वं स्वीकरणीयमेव अन्यथानवस्थामात्रपरिहारकत्वे सदातनत्वापत्तिसन्दर्भ तत इत्यादेविरोधः स्यादिति विभाव्यमिति प्राहुः // 0 // तद्वादतीति। तथा च नावधिसिद्धावपीति तद्वदित्यादिमूले भावः सामग्रीरूप एव द्रष्टव्यस्तैन मूलस्थाशयस्थ
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |