Page Text
________________ प्रकाशः। प्रथमस्तवके] स्वभावकारणतावादखण्डनम् / 53 तुकत्वं वा, निरुपाख्यहेतुकत्वं वाऽभिधित्सितम्, अपि त्वनपेक्ष एव कश्चिन्निय. तदेशवन्नियतकालस्वभाव इति ब्रूमः। न / निरवधित्वे अनियतावधिकत्वे वा कादाचित्कत्वन्याघातात् / न ह्युत्तरकालसिद्धित्वमानंकादाचित्कत्वं, किन्तु प्रागस बोधनी। रेष्विति देशनियमो हेत्वभावेऽपि सङ्गच्छते, तथा कश्चिद् घटादिनियतकालसंसर्गः स्वभावत एवाकाशादिवदिति कालनियमोऽप्यहेतुक एव सङ्खस्यत इति / अत्राप्यवधेर्नियतत्वत इत्येतदेवोत्तरयंति-न निरवधित्व इति / किञ्चिदवधिमनुपादाय कादाचित्कत्वं निरूपयितुम. शक्यं, कदाचिदित्यस्यैवाभावे कादाचित्कत्वव्याघातात् / तन्नैवं कादाचितूकत्वम् / न हि कस्मिश्चिदेव देशे सत्त्वं कारणापेक्षामनिरूप्य निरूपयितुं शक्यते। किन्तु निरूपितं सत् स्वाभाविक सहेतुकं वेति विमृश्यते / अस्ति चात्र सर्वत्रापि नियामको हेतुः, तथाचोन्मोचिता प्रतिवन्दीति भावः / ननु कालविशेषसंसर्गमात्रं कादाचित्कत्वं तच्च गगनादिवन्निरवधित्वेऽपि भविष्यति, तस्मान्न तत्स्वरूपानुप्रवेशित्वमवधेरित्याशङ्कयाह-न हीति / इतः पूर्व नासीदिदानीम. अपि विति / ये ये निरवधयो दृष्टास्तेषां नियमेन कादाचित्कत्वस्वभावविरहान्निरवधिकत्वकादाचित्कत्वयोर्विरोधान्निरबधित्वे कादाचित्कत्वस्वभाव एव न निर्वहेदित्यभिप्रेत्य परिहरति / निरवधित्व इति / अयं क्षणो यद्यतत्पटध्वंसानाश्रयः सन्नेतत्पटप्रागभावाश्रयो न स्यादेतत्पटाधिकणं स्यादिति भाव इत्यन्ये / - ननूत्तरकालसंसर्गित्वं कादाचित्कत्वम् , तच्च निरवधित्वेऽप्याकाशवत् स्यादित्यत आह / न हीति / तथा सति घटाकाशयोः कादाचित्कत्वाकादाचित्कत्वलोकव्यवहारविरोध इति भावः / - प्रकाशिका। ख्यमन्वयः, नियतदेशत्वं नियतसम्बन्धित्वमेवाभिप्रेतमिति कश्चित् / ये ये निरवधय इति / आकाशादीनामकादाचित्कत्वं न तत्तद्धांधीनमननुगमादिति निरवधित्वनिबन्धनमेव मन्तव्यमिति निरवधित्वकादाचित्कत्वयोः परस्परविरोधावधारणमिति भावः। अत एवाननुगमप्रदर्शनार्थं ये य इत्युक्तम् / अयं क्षण इति / प्रागभावस्वीकारे स एवावधिः स्यादिति निरवधित्वाभ्युपगमे प्रागभावस्याप्यस्वीकार इति पराभ्युपगतमापादकम् / अत्र च कारणत्वमापादकविशेषणमतो न घटरूपादौ व्यभिचारः / इष्टापत्तिवारणायापाद्य एतदित्युक्तम् / दृष्टान्तलाभायापादक एतत्पदद्वयम् / अन्य इत्यरुचौ / तद्वीजन्तु उक्ततर्केण विरोधावधारणे पूर्वतनमेव सम्यक्। अनवधारणे विदमप्यप्रयोजकमिति / न हीतीति / इदञ्च कादाचित्कत्वं मूलनिरुक्तं भावाभिप्रायकमिति न प्रागभावाव्याप्तिरित्यवधेयम् / नन्वेवं गौरवमित्यत आह / तथासतीति / तथाच लोकव्यवहारविरोधभयेन गौ. मकरन्दः। माणुत्वपरमित्यपरे / ये ये निरवधय इति / अकादाचित्कत्वमाकाशादिषु न तत्तद्धर्माधीनमननुगमादिति निरवधित्वनिबन्धनमेव मन्तव्यमन्यस्यासम्भवादिति परस्परविरोधावधारणेन निरवधित्वे कादाचित्कत्वस्वभावविरोध इत्यर्थः। अत एवाननुगमप्रदर्शनार्थ, ये य इत्युतमिति वदन्ति। ___अयं क्षण इति / अत्र च कालत्वमापादकविशेषणम् / तेन घटरूपादौ न व्यभिचार इति ध्येयम् / अन्ये इत्यस्वरसोद्भावनम् / तद्बीजन्तूक्ततर्कावष्टम्भे यथोक्तमेव युक्तम् / तदनवष्टम्भे त्वेतदप्यप्रयोजकमित्याहुः / न हीतीति / भावकादाचित्कत्वमिति न प्रागभावाऽव्याप्तिर्दोषः / नन्धेवं गौरवमित्यत आह / तथा सतीति / अन्यथा द्वयोरपि कादाचित्कत्वे घटस्य कादाचि टिप्पणी। निर्वाह इत्याह / ये य इति / आकाशादीनामकादाचित्कत्वं न तत्तद्धाधीनमननुगमादिति निर
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |