Page Text
________________ 366 व्याख्यात्रयोपेतप्रकाशबोधनीयुते न्यायकुसुमाञ्जलौ [ 13 कारिकाव्याख्यायां - स्यादेतत् / यावत्समभिव्याहृतत्वेन विशेषिते हेतौ नायं दोष', तथाविधस्य व्यभिचारोदाहरणाऽसंस्पर्शात् / कुतस्तर्हि कतिपयपदश्राविणः संसर्गप्रत्ययः ? / अलिङ्ग एव लिङ्गत्वाध्यारोपात् / एतावानेवायं समभिव्याहार इति तत्र श्रोतुरभिमानः / न / तत्सन्देहेऽपि श्रुतानुरूपसंसर्गावगमात् / भवति हि तत्र प्रत्ययो, न जाने किमपरमनेमोक्तमेतावदेव श्रुतं, यद्राज्ञः पुरुषोऽपसार्यतामिति / भ्रान्तिरसा - बोधनी। स्थादेतत् इति / यावन्ति समभिव्याहृतानि पदानि तावतामाकाक्षादिमत्त्वे सति पदार्थस्मारकत्वं हेतुस्ततो न व्यभिचार इति यदि विशिष्टो हेतुः कुतस्तहिं तदभावे संसर्गप्रत्यय इत्याह कुत. इति / वाक्यैकदेश एव यावत्समभिव्याहृतत्वभ्रान्तेरित्याह अलिङ्ग इति / भ्रान्तिमेव दर्शयति पताघानेव इति / यावत्समभिव्याहृतत्वसंदेहेऽपि संसर्गावगमान्न तदध्यारोपकारणमिति / नम्वसावेकदेशभ्राविणः संसर्गप्रत्ययो भ्रान्तिरित्याह भ्रान्तिरिति / भवतु भ्रान्तिस्तथापि कुतधि प्रकाशः। अपि चानुमितेर्व्यापकतावच्छेदकमात्रप्रकारकत्वात् पदानि स्मारितार्थसंसर्गज्ञानपूर्वकानीत्यनुमितिः स्यान्न घंटज्ञानपूर्वकानीति / योग्यतायाश्च लाघवात् संशयादिसाधारणं ज्ञानमात्रं हेतुः / बाघसंशयस्य ज्ञानाप्रतिबन्धकत्वाच्च / अन्यथा प्रमामात्रोच्छेदप्रसमात् / स्वपरबाघकप्रमाविरहः क्वचिनि. वीयतेऽपि यदेह भूतले घटो नास्तीत्यत्र स्वयोग्यानुपलब्ध्या घटाभावनिश्चयेनान्यस्यापि घटाप्रमाविरहो निश्चीयते / अत एव सा न लिङ्गविशेषणम् / बाधकप्रमाणविरहस्य सर्वत्र निश्चेतुमशक्यत्वात् , तस्संशयेऽपि शब्दादन्वयबोधालियाविशेषणस्य च सर्वत्र निश्चितत्वादिति सब्क्षेपः / ___ एतदेवाभिसन्धाय पूर्वापरितोषेणाह न चैवमिति / आकाक्षादेर्शायमानतया हेतुविशेषणत्वेऽपीत्यर्थः। तत्सन्देहे इति / यावत्समभिन्याहृतत्वसन्देहेऽपीत्यर्थः। भ्रान्तिरसाविति / प्रकाशिका। भावादत आह स्वपरेति / अत एवेति / यत एव संशयसाधारणं तज्ज्ञानं हेतुरित्यर्थः / ननु योग्यतासंशयस्य हेतुत्वमेव कुत इत्यत आह बाधकेति / एतदेवेति / आकांक्षाज्ञानहेतु मकरन्दः। दुर्लभ इत्यत आह स्वपरेति।अत एवेति।यत एव संशयसाधारणं तज्ज्ञानं हेतुरित्यर्थः। नन्वेतदेव कुत इत्यत आह बाधकेति। एतदेवेति। श्राकाङ्क्षाज्ञानहेतुत्वमेवेत्यर्थः। दोषवत इति विपर्याय टिप्पणी। तत्पदार्थज्ञाने भानाभ्युपगमान तु विशेष्यप्रकारस्येति भावः / तात्पर्यशानं न वाक्यार्थधीहेतुरिति / आवश्यकप्रकरणज्ञानहेतुतयैवोपपत्तेलक्षणां विना विवक्षितस्य दध्युपधातकत्वस्यान्वयानुपपतेरेव लक्षणाबोजवाल क्षणानुरोधेन तत्रोपयोगेऽपि हेतुत्वे मानाभावाचेति / न घटज्ञानपूर्वका. नोति / तथैव तु न साध्यता दृष्टान्तेऽसम्भवादपूर्ववाक्यार्थस्थले साध्यज्ञानस्यैव सम्भवाच्चेति / योग्यतायाश्च लाघवादिति / बाधकप्रमाविरहो यत्र योग्यता स्वपरेत्यायग्रिमग्रन्थानुरोधात् न तु बाधकामासंशयस्य बाधकसंशयपर्यन्तत्वात्तस्मिन् सति कथं शाब्दज्ञानं स्यादित्यत आह बाधसंशयस्येति / अथ बाधनिश्चयाभावस्यैव स्वरूपतो हेतु त्वमस्तु तस्य विशिष्ट बुद्धिसामान्ये कतृप्तत्वात् / न च वह्निना सिञ्चतीत्यादायोग्यस्य शाब्ददर्शनाच्छाब्दबोधे योग्यतापेक्षणीया, सा न बाधनिश्चयविरहमानं योग्ये बाधभ्रमसम्भवेनायोग्यत्वापत्तः, नापि सा स्वरूपसत्येव हेतुः,बाधप्रमाविरहभ्रमे शाब्दबोधस्यानुभविकत्वादिति वाच्यम् / वह्निना सिञ्चतीत्यादी बाधनिश्चये कारणाभावादेवं शान्दाभावोपपत्तेर्योग्यताया अनपेक्षितस्वादिति चेत् / सत्यम् ,यत्र भ्रमस्वप्रमात्वग्रहौदासीन्येन बाधनिश्चये सत्यपीच्छावशादुक्तयोग्यताप्रहे काव्यादिस्थले शाब्दबोधोऽनुभवसिद्धस्तत्रैव योग्यताज्ञानकारणताया श्राव.
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |