Page Text
________________ 364 व्याख्यात्रयोपेतप्रकाशबोधनीयुते न्यायकुसुमाजलो [ 13 कारिकाव्याख्यायां यप्रत्ययो न जायते / न त्वेतदस्ति, आसत्तियोग्यतामात्रप्रतिसन्धानादेव साकासस्य सर्वत्र वाक्यार्थप्रत्ययात् , निवृत्ताकाङ्क्षस्य च तदभावात् // ___ कथमेष निश्चयः, साकाङ्क्ष एव प्रत्येति, न तु ज्ञाताकाङक्ष इति चेत् , तावन्मा. त्रेणोपपत्तावनुपलभ्यमानज्ञानकल्पनाऽनुपपत्तो, अन्यत्र तथा दशनाच्च / यदा हि दूरादू दृष्टसामान्यो जिज्ञासते कोऽयमिति, प्रत्यासीदंश्च स्थाणुरयामति प्रत्येति, तदाऽस्य ज्ञातुमहमिच्छामीत्यनव्यवसायाभावेऽपि स्थाणुरयमित्यर्थप्रत्ययो भवति। तथेहाप्यविशेषाद् विशेषोपस्थानकाले संसर्गावगतिरेव जायते, न तु जिज्ञासाघग. बोधनी। सत्यपि विशेषणे तज्ज्ञानाभावेनानुमानाप्रतीतिः तद्वदत्रापि सत्यामप्याकाक्षायां तज्ज्ञानाभावे यदि संसर्गप्रतीतिर्न स्यात्स्यादपि तदा द्वितीयकल्पे,न चैतदस्ति योग्यतासत्तिमात्र प्रतिसंदधानस्याकाङ्क्षास्वरूपमात्रान्वयव्यतिरेकानुविधायित्वेनान्वयप्रतीतेदर्शनादिति / / ___ नन्वाकाक्षासत्तैवान्वयप्रतीतिहेतुर्न तु ज्ञानमिति कुतो निधय इत्याह कथम् इति / सत्तामात्रेणोपपत्तौ ज्ञानकल्पनायां प्रमाणाभावाच्छब्दादन्यत्र जिज्ञासाहेतुकेषु तावन्मात्रेण तदुपयोगदर्शनाच्चेत्याह न इति / अविशेषादिति जिज्ञासाहेतुकत्वेनाविशेषादिति / किञ्च संसर्गप्रतियो. गिपदार्थविशेषस्मरणकाले तद्विषयजिज्ञासावगतिरपेक्षेत ततः प्रागेव वा ! न प्रथमः, घटमित्युक्ते पश्यतीतिपदस्मारिते क्रियाविशेषे तत्संसर्गस्यैवावगमात् / न द्वितीयः, पदस्मारितविशेषजिज्ञासाया एवाकाक्षापदार्थत्वेन ततः प्राग्भाविन्यास्तस्या गुणक्रियायशेषविषयत्वेनाकाङ्क्षानात्मनो वाक्यार्थज्ञानं प्रत्यनङ्गत्वादित्याह विशेषेति / अस्तु ज्ञातैवाकाक्षा संसर्गानहेतुः अस्तु च हेतोर्वि प्रकाशः। र्थपुरुषपदार्थयोरन्योन्यान्वये वक्तृज्ञानाभावादित्यर्थः / अनुमानान्तरवदिति / अनुमितिकारणान्त रव्याप्त्यादिवदित्यर्थः / ययऽपि प्रतिपदार्यान्विताकाक्षायास्तत्काल एव नाशान कालान्तरे सत्त्वं, तज्ज्ञानहेतुत्वश्च संस्कारद्वाग सम्भवति, तथापि पदार्थसमूहविषयाया एकस्या एवाकाक्षायाः स्वरू. पसत्त्वमस्त्येवेति भावः। विशेषोपस्थानेति। अन्वयप्रतियोगिपदार्थस्मरणानन्तराव्यवहितकाले इत्यर्थः। नन्वाकाक्षा शाताऽन्वयधीहेतुः ज्ञायमानकारणे ज्ञानोपयोगिव्यभिचारिवैलक्षण्याद् व्याप्तिवत् / प्रकाशिका। अनितफले तात्पर्यघटितसाध्ये व्यभिचार इति भावः / नन्विति / तया च तथा लिङ्गविशेषण मकरन्दः। तत्रेश्वरतात्पर्याभावात्तात्पर्यघटितसाध्ये व्यभिचार इति भावः। नन्विति / तथा चाकाङ्क्षाया टिप्पणी। काःति / श्राकाक्षाभाग्यः सम्बन्धपदार्थः प्रतिपदार्थतदन्वितपदार्थावान्तरगोचरेत्यर्थः / तत्काल एव नाशादिति' उत्तरपदश्रवणकाले नाशात् न कालान्तरे सत्वमिति इति स्वरूपसत्या हेतुत्वन्न सम्भवतीत्यर्थः / तथापि पदार्थसमूहविषयाया इति / तत्तत्पदार्थान्वितजिज्ञासामुलिकायाः / नन्याकाङ्क्षाशातान्वयधीहेतुरिति। कार्य्यत्वेनाभिमतसंसर्गज्ञानहेतुस्तेन न दृष्टान्ते साध्यवैकल्यम्। शायमानकारणे ज्ञानोपयोगि व्यभिचारीति।शयमानकारण ज्ञानेन य उपयोगस्सहकारिसम्पा. दनन्तव्यभिचरितुं शीलमस्य तद्विलक्षणत्वात् कारणज्ञाननिष्टब्यभिचारनिरूपकज्ञानविषयान्यत्वादित्यर्थः / न हि कारणज्ञानमूलजनने व्याप्तिज्ञानम् व्यभिचरतीति भवति तत्तथा। यद्वा ज्ञायमानकारणे ज्ञानस्य फलीभूतज्ञानस्यापयोगिव्यभिवारिज्ञानान्तरस्थ नसाधारण साधारणकारणम्मन:संयोगादिकन्तद्वै लक्ष यादित्यर्थः, एतेन प्रथमहे तोराकाझादेर्शायमानहेतुत्वाधीनहेतुत्वेऽपि न
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |