Page Text
________________ पत्तप] अनुमानप्रामाण्यापपादनम् / तः सूत्रकारस्यामिमतत्वात् / अन्यथा तव्युत्पादनवैयात् // तदयं संक्षेपः। यत्रानुकूलतर्को नास्ति सोऽप्रयाजकः। स च द्विविधा, शक्ति तोपाधिनिश्चितोपाधिश्च / यत्रेदमुच्यते यावच्चाव्यतिरेकित्वं शतांशेनापि शक्यते / विपक्षस्य कुतस्तावद् हेतोर्गमनिकाबलम् // बोधनी। "अविज्ञाततत्वेऽर्थे कारणोपपत्तितस्तत्वशनार्थमूहस्तक" इति तक लक्षयित्वा वादसूत्रे प्रमाणतर्कसाधनोपालम्भ इति न्यायाङ्गतां तर्कस्य व्युत्पादयतः सूत्रकृतो न्यायोपकारकत्वस्याभिमतत्वात् , अन्यथा तकस्य न्यायानत्वे तद्व्युत्पादनमनर्थकं स्यात् प्रयोजनान्तराभावादिति विस्तरतः प्रतिपादितमर्थ शिष्यानुकम्पया संक्षिप्य वक्ष्याम इत्याह तदयम्-इति / यत्र हेतावुपाधिविधूननेन भूयोदर्शनसहायकमाचरननुकूलस्तकों नास्ति सोऽप्रयोजकः, उपाधिमानप्रयोजक इत्युक्तं भवति तत्र शरितोपाषेरप्रयोजकत्वे मोमांसावात्तिकमुदाहरति यावब-इति / कोऽसावुपाधिन म यद्वा. प्रकाशः। भूयोदर्शनाविप्लवे कोऽयमप्रयोजको नामेत्यत्रोत्तरमाह-तदयमिति / अनुकूलत्वश्च तर्कस्य म्याप्तिप्राहकत्वं व्यभिचारशहानिर्त्तनद्वारेत्युक्तम् / सोऽयमप्रयोजकः शरितोपाधिः, साधनाऽव्यापकस्वेन साध्यव्यापकत्वेनोभयथा वा सन्दिग्धः। यथा, मित्रातनयत्वेन श्यामत्वे साध्ये शाकपाकजत्वम् / क्या तुझ्ययोगक्षेमत्वेन उपाधेः साध्यव्यफ्कतया सन्देहे ईश्वरानुमाने शरीरजन्यत्वादि / यथा, मित्रा. समयस्वे शाकपाकबत्वस्य साध्यव्यापकतासन्देह इति कमेणोदाहरणम् / न चोपाधिसन्देहो नोपाधिर्म वा हेत्वाभासान्तरमिति तदुद्भावने निरनुयोज्यानुयोग इति वाच्यम् / व्यभिचारशाऽऽपायकत्वेन सन्दिग्धानकान्तिकस्यैव दृषकत्वात् / अत्रैव वृद्धसम्मतिमाह // यत्रेति // विपक्षस्याव्यतिरेकित्वं यावच्चायते, तावन हेतुर्गमक इत्यर्थः। उपाधिसन्देहस्य च ज्ञायमानत्वेनानमितिप्रतिबन्धकत्वाभावान हेत्वाभासान्तरत्वं, स्वरूपसति सन्देहे कारणाभावादेवानमित्यनुत्पत्तेरिति भावः // प्रकाशिको। . शरीरजन्यत्वादिरिति / यद्यपि वस्तुगत्या न्यायमते नायमुपाधिरीश्वरानुमानभन्नापत्तेः, तथापि विशेषदर्शनदशायामेव तत्सन्देहे. प्रतिबन्धक इत्युपन्यस्तः / वस्तुतो धूमवत्वे साये आदें। म्चनप्रभववहिमस्वमेव कार्यकारणभावाप्रहदशायामुदाहरणं द्रष्टव्यम् / सन्दिग्धेति दूषकत्वमात्रे स्टान्तोऽयम् / विपक्षस्येति विपक्षगामित्वं हेतोरित्यर्थः / शायमानत्वेनेति / इदमापाततः / पर. मार्पतोऽनुमितिपरामान्यतरसाक्षाद्विरोधाभावादिति द्रव्यम् / अन्यथोपाषेरेव हेत्वाभासतापत्तेरिति सो मकरन्दः। / यथा तुल्येति / यद्यप्यस्योपाधित्वाभावान्न सन्दिग्धोपाधित्वं, अन्यथेश्वरानुमानस्य सोपाधिस्वापत्तेः, तथापि विशेषादर्शनदशायां कदाचित् तत्सन्देहोऽप्यनुमितिप्रतिबन्धक इति तदपि तथात्वेमोदाइतम् / वस्तुतः शाकपाकजत्वादिकमेव साध्यव्यापकत्वमात्रसन्देहदशायां तथेति बोध्यम् / सन्दिग्धेति / दूषकस्वमात्रे दृष्टान्तोऽम् / विपक्षस्येति / विपक्षगामित्वमित्यर्थः / . शायमानत्वेनेत्यापाततः, परमुखनिरीक्षकतयेति बोध्यम् / अन्यथोपाषेस्तयात्वं स्यादेवेति / टिप्पणी। पितस्य सम्बन्धस्यासम्भवात् / , क्षित्यहरादौ साध्यव्यापकतया सन्देह इति / क्षित्यहरादौ पन्देहे तथा च साम्यव्यापकत्वसाधनम्यापकत्वसन्देहः / शाकपाकजत्वस्य साम्यव्यापकतया सन्देह इति / पक्षधर्ममित्रातनयत्वावच्छिमश्यामस्ववति मित्रातनये शाकपाकसत्यसन्देहात
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |