Page Text
________________ 348 व्याख्यात्रवोपेतप्रकाशबोधनीयुते न्यावकुसुमावली [7 कारिकाम्यास्यायो तथापि, अतीन्द्रियोपाधिनिषेधे किं प्रमाणमित्युच्यतामिति चेत् / न वै कधिदतीन्द्रियोपाधिः प्रमाणसिद्धोऽस्ति, यस्याभावे प्रमाणमन्वेषणीयम् / केवल सा. हचर्य निबन्धनान्तरमात्रं शङ्कयते ततः शङ्कच फलतः स्वरूपतश्च निवर्तनीया / तत्र फलमस्या विपक्षस्यापि जिज्ञासा तर्कादाहत्य निवर्त्तते / ततोऽनुमानप्रवृत्ती शङ्कास्वरूपमपीति सर्व सुस्थम् / न चैतदनागमं, न्यायाङ्गतया तर्क व्युत्पादय बोधनी। निषेधेनैव निवर्तनीया, तन्द्रियकस्य योग्यानुपलम्मेन निषेधेऽप्यतीन्द्रियस्य कथं निषेध इत्याह तथापि-इति / न वै कश्चित्-इति / प्रसक्तं हि प्रतिषिध्यत इति / तर्हि भूयोदर्शनेनैव प्रतिबन्धसिद्धेस्तर्कः शकावधिरित्यादिकमरण्यरुदितं स्यादित्यत्राह केवलम्-इति। न तावत् भूयोदर्शनमात्राप्रतिबन्धनिश्चयः, नापि सर्वत्रोपाध्याशङ्का, किन्तु निबन्धनान्तरकृतस्यापि साहचर्यस्य क्वचिद्दर्शनात् किमत्राति निबन्धनान्तरमस्ति वा न वेति क्वचिच्छक्का जायते, सा च हेतोर्विपक्षसंसर्गश फलति, ततो न प्रतिबन्धनिश्चयः स्यात् , तेन हेतोः साभ्यसंसर्गे निबन्धनान्तरशका स्वरूपतः फलतश्च प्रतिबन्धनिश्चयार्थ निबन्धनीया। तत्र या फलभूता धूमवानपि पर्वतः किमनग्निः स्यादिति पक्ष एव विपक्षत्वेन जिज्ञासा सा तर्केण साक्षाभिवर्तते / यदि तथा स्याद् धूमस्याकारणत्वेन' कादाचित्कत्वमाप्रसाः दुष्टत्वं वाग्नेरनियतत्वान्नियतस्य च हेत्वन्तरस्याभावादिति / ततो निवृत्तव्यभिचारशको निष्कलको भूयोदर्शनेनावधृतप्रतिबन्धालिझाल्लिङ्गिनमनुमिनोति, तत उपाधिशकास्वरूपमपि निवर्तते, न चोपाधिशकाऽप्यनुमानप्रवृत्तेः पूर्वमेव निवर्तनीया विपक्षजिज्ञासानिवृत्यवानुमानप्रवृत्तः पाश्चात्या तूपाधिशानिवृत्तिर्वस्तुगत्योक्ता, न त्वनुमानप्रवृत्युपयोगित्वेनेति / न च तर्कसनायेन भूयोदर्शनेन निश्चितप्रतिबन्धं लिगमनुमानामित्ययमर्थः स्वमनीषिकामात्रकल्पित इत्याह न चैतत्-इति / प्रकाशः। ' भेोग्यानुपलब्धेरभावनिषयेऽप्ययोग्योपाधिव्यतिरेकस्य अनुमानाधीनज्ञानत्वेनानवस्थापातादित्याह तथापोति // उपाधिनिश्चितः, शङ्कितो वा ! / आये, न वै कश्चिदिति // शहाऽपि भविज्यति कश्चिदत्रोपाधिरित्यात्मिका, सकललोकयात्राक्लिोपकतया नादियत एवेति / साध्यव्यापकतया निश्चितमिदं साधनाव्यापकं स्यादिति शहा स्यात्तत्राह / केवलमिति // साधने साध्यसम्बन्धितावच्छेदकान्तरमित्यर्थः - अथ व्याप्तिविशिष्पक्षधर्मताज्ञानमनुमितिजनकम् , तत्र का व्याप्तियंत्र तोपयोगः / न तावत् स्वाभाविकत्वम् / स्वभावअन्यत्वस्याव्याप्तेः, स्वभावाश्रितत्वस्य चातिव्याप्तेः। नापि विशिष्टव प्रकाशिका। विशिष्टेति। साधनविशिष्टे साध्यवैशिष्टयमित्यर्थः / व्यापकत्वं व्याप्तिपटितं स्वसमानाधिकरणात्यन्ता. मकरन्दः। ध्यतीत्यपि शङ्का स्यादिति सर्वासत्त्वप्रसङ्ग इत्यर्थः / सकलेति / शापिशाचीसत्वेनातिप्रसमान सा प्रतिबन्धिकेत्यर्थः। यद्यपि 'शयसहितजिज्ञासाया एव शानिवर्तकत्वेनोक्तत्वात् तथैव युक्तत्वाच ततोऽनुमानप्रवृत्तौ शकास्वरूपमपीति मूलमयुक्तं, तथापि मतान्तरेणेदमित्येके / अनुमानप्रवृत्ताविति न सतिसप्तमी किन्तु निमित्तसप्तमी, न च कर्मयोगाभावान्न तथेति वाच्यम् / शशास्वरूपस्य कर्म कर्तृत्वादित्यन्ये / विशिष्टेति। साधनविशिष्टे साध्यवैशिष्टयमित्यर्थः / व्यापकत्वं व्याप्तिघटितं तत् टिप्पणी। सर्वमिन्द्रबालवन्मिथ्या भविष्यतीति शहितासत्त्वं सर्वस्य तथेति भावः / स्वाभाविकरवं स्वभावेन साध्यस्य जन्यत्वम् स्वभावतः साध्यसम्बन्धिस्वं वेति विकल्पयन् दूषयति स्वभाषजन्यत्वस्या
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |