Page Text
________________ प्रकाशः। तृतीयस्तवके अनुमानामाण्योपपादनम् / 347 घातादयो दोषा नावतरन्तीति लोकमर्यादा / न हि हेतुफलभावो न भविष्यतीति.शङ्कितुमपि शक्यते। तथा सति शङ्कव न स्यात् , सर्व मिथ्या भविष्यतीत्यादिवत्। बोधनी। तत्रैव शश न सर्वत्रेति / कुत इत्यत आह न हि-इति / न हि कार्यकारणभावोऽपि न स्यादिति शङ्कायाः संभवस्तस्या अपि कस्यचित्कार्यत्वादिति न केवलं शानुदयः सर्वमपि कार्यजातं मिथ्या कार्यकारणभङ्गादित्यादि च बाधकमूहनीयमित्याह सर्वम्-इति / यद्वा, सर्व व्यभिचरिष्यतीतिव. सर्व मिथ्या भविष्यतीत्यपि शनाया अनुत्थानं तस्या अपि सर्वान्तर्भावेन मिथ्यात्वेन व्याघातादिति प्रसादुच्यते-इति। नन्वसार्वत्रिकत्वेऽपि यत्र कुत्रचिदपि संभवन्तीत्याशहोपाधिस्यात् / न / तयोः स्वरूपसतोरेव व्याप्तिप्राहकत्वात् / सत्तर्का व्याप्तिप्रमा, तदाभासात्तदप्रमा, विशेपदर्शनसत्यत्वासत्यत्वाभ्यां तादृशपुरुषज्ञानवत् / इयश्च प्रत्यक्षेण व्याप्तिप्रहे सामग्री। तदभावेऽपि शब्दानुमानाभ्यां व्याप्तिप्रहादिति / शहाऽपि हेतुमती, न वा!। पाये हेतुं विना न स्यादेव / द्वितीये देशादिनियमहेतोरभावात् सर्वासत्यत्वासा इत्याह / तथा सतीति // नन्वतीन्द्रियोपाध्यभावनिषयोऽशक्यः। योग्योपा. प्रकाशिका। पूर्वाक्षेपतादवस्थ्यम् / तथापि सहचारमानस्यात्राधिकत्वं तर्कसाहित्यञ्चेति विनिगमकं तुल्यत्वे तु सन्देह एवेति अहेतुकैवाशङ्कोत्पत्तिरित्युपगमे हेतुफलभावेऽपि शङ्का स्यादिति विकल्प्य व्याचष्टे / शङ्कापि हेतुमतीति / देशादाति / अत्रैव शङ्का नान्यत्रेति नियामकाभावेन शशायामपि शङ्का स्यात् , एवं सर्व मिथ्येत्यपि शङ्का स्यादिति सर्वासत्यत्वप्रसार इत्यर्थः / मकरन्दः / अहेतुकेवोत्पत्तिरित्यभ्युपगमे हेतुफलभावाभावेऽपि शङ्का स्यादेवेत्यतो व्याचष्टे शङ्काऽपीति / देशादीति / अत्रैव शङ्का नान्यत्रेति नियमहेतोरभावात् शङ्कायामपि शङ्का, एवं सर्व मिथ्या भवि टिप्पणी। शिनां यद्यपि सम्भवति, तथापि ज्ञानाभावज्ञानंदुर्घटम् , विशेषदर्शिभिर्व्यभिचारिणि व्यभिचारज्ञानस्य शक्यपरिच्छेदत्वात् , विशेषदीनुरोधेनैव वस्तुव्यवस्थापनोचितेत्येवं मन्वानस्य सिद्धान्त्याभासस्य निराकरणम् , यथा ज्ञानकारणविरहान व्यभिचारज्ञानं व्यभिचारिसाधारणम् , विशेषदर्शिनां तथा व्यभिचारज्ञानासत्वे तदभावस्य प्रमेयत्वे विशेषदर्शिनामनि ज्ञानं व्यभिचारिण्यपि न दुर्लभम् , व्यभिचारज्ञानकारणनियमस्येव तज्ञानज्ञानकारणनियमस्याप्यभावेन कारणाभावादेव प्रतिबन्धकस्य ज्ञानझानस्य विशेषदर्शिनां सर्वदा सस्वासम्भवेनात्रापि व्यभिचारिसाधारण्यमिति न व्यभिचारादर्शननापितज्ज्ञानश्च ग्राहकमिति व्याप्तिग्राहकाभाव प्रसङ्ग इति / स्वरूपसतोरेव व्याप्तिग्राहकत्वादिति / प्राहकत्वञ्च साक्षात्परम्परासाधारणं तेन तर्कस्याहेतुतायाः पूर्वमुक्तत्वेऽपि न क्षतिः। सत्तौद्याप्तिप्रमेति व्याप्तिमद्धमीन्द्रियादिसन्निकर्षादित्यर्थः / तेनासत्तादपि व्याप्तिसत्वे प्रमोत्पादेऽपि न क्षतिः। प्राहक सत्वे व्यभिचारिण्यपि व्याप्तिप्रहः स्वीक्रियत एव न च व्याप्तिसत्वप्रसङ्गः। व्यभिचारिणि हेतुमति योग्यस्य साध्यस्याभावनिश्चये दोषाभावनिश्चये व्यभिचारज्ञानस्य प्रमात्वनिबयात् सद्धेतो ताशनिश्वयाभावात् सम्भावना तु तर्कनिरस्तेत्याशयः। आधे हेतुं बिना म स्यादेवेति। उभयथापि शव न स्यात् / शङ्का हेतुमतीत्यभ्युपगतश्चेद्धेतुफलाभावस्यासत्तया शक्यत इति हेतोरभावान स्यात् , शहा हेतुमती नेत्यभ्युपगतञ्चेनियामकाभावाद्धेतुफल, भावयोरिव सम्भावितसत्वं शयामपि स्यादिति न स्यात् / सा यथैन्द्रजालिकपदार्थायसत्वेन
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |