Page Text
________________ 300 व्याख्यात्रोपेतंप्रकाशबोधनीयुते न्यावकुसुमाजलो [ 3 कारिकाव्याख्यायो मममात तेषामेवोच्छेदादा, आहोस्वित् स्वाध्यायविच्छेदात् ? ।न प्रथमद्वितीयो। सवामन्यत्र गमने उच्छेदे वा नियमेन भारतवर्षे शिष्टाचारस्याप्युच्छेदप्रसशात , तस्याध्येतसमानकर्तृकत्वात् / अन्यत श्रागतैराचारप्रवर्त्तने, अध्ययनप्रवर्द्धनमपि स्यात् / न तृतीयः। आध्यात्मिकशक्तिसम्पन्नानामन्तेवासिनामविच्छेदे तस्यासम्भवात् / तस्मादायुरारोग्यबलवीर्यश्रद्धाशमदमग्रहणधारणादिशक्तरहरहरपचीयमानत्वात् स्वाध्यायानुष्ठाने शीर्यमाणे कश्चिदनुवर्तते / विश्वपरिग्रहाच्च न सहसा सर्वोच्छद इति युक्तमुत्पश्यामः। गतानुगतिको लोक इत्यप्रामाणिक एवाचारो, न तु शाखोच्लेदः,अनेकशाखागतेतिकर्तव्यतापूरणीयत्वात् , एकस्मिन्नपि कर्मण्यनाश्वासप्रसङ्गादिति चेत् / एवं हि महाजनपरिग्रहस्योपलवसम्भवे वेदा अपि गतानुगतिकतयैव लोकैः परिगृह्यन्ते बोधनी। दागतैरव्येतृभिराचाराः प्रवर्तिष्यन्त इत्यत्राह अन्यतः इति / आध्यात्मिकी शक्तिर्वक्ष्यमाणायुसदिकम् / तस्य स्वाध्यायविच्छेदस्य / तस्मात्स्वाध्यायविच्छेदोऽपि तावदस्मत्पक्षानुगुण एव भवेदित्याह न तस्मात् इति / आयुरादीनां ग्रहणादिशक्तेश्च प्रत्यहमपचयादेव स्वाध्यायानुष्टानयोर्विशेषणं न तूरचितेष्वेव तेषु / तत्र कथंचित् केषुचिदेव पुरुषेषु कस्याश्चिच्छाखायाः स्वाध्या. यानुष्ठानमनुवर्तते, परिप्रहीतणामनेकत्वात्तेषां युगपदनुच्छेदाच्च नैकदैव सर्वस्य स्वाध्यायस्य कर्मानुष्ठानस्य वोच्छेद इति / अनेन शक्तेः स्वाध्यायकर्मणोरित्येतद्विवृतमिति द्रष्टव्यम् / नमु यययमष्टकायाचारः प्रमाणमूलः स्यात् ततस्तन्मूलस्य वेदस्येदानीमनुपलम्भादुच्छेदः कल्प्येत, अयं स्वप्रामाणिक एव / 'गतानुगतिको लोको न लोकस्तत्वचिन्तकः' इति तालतलबन्धनन्यायेन प्रवर्तत इत्याह-गतानुगतिकः इति। ननु महाजनपरिप्रहात्प्रामाणिकत्वमेव तेषामजीकृत्य शाखोच्छेद एव किमिति न कल्प्य इत्यत्राह-अनेकशाखा इति। सर्वशाखाप्रत्ययमेकं प्रकाशः। तस्येति। यद्यप्याचारस्याप्यध्येतृसमानकर्तृकतयाऽध्ययनगोचरशाखाबोधिताचारस्यानुपपत्तिः, तथाप्यत्राध्ययनाभावः शक्त्यभावप्रयुक्तः, स च नैतद्देशनियतः, प्राग्रप्यत्र तदभावापत्तेः, किन्त्वे. तत्कालनियः। अतो भारतवर्षान्यदेशः, स्मृत्याचारमूलाध्ययनशून्यो, देशत्वात्, एतद्देशवदिति भावः // उच्छिन्नशाखाबोधितेतिकर्तव्यताशझ्या एकस्मिन्नपि कर्मणीतिकर्तव्यतेयत्तानिश्चयो न स्या'दित्यमामक एवायमाचार इत्याहगतेति / महाजनपरिगृहीताचारस्यामानकत्वशङ्का वेदेऽपि स्यादित्याह / एवं हीति / प्रकाशिका। लक्षणम् लौकिकाचारे चैत्यवन्दनाचारे च प्रवाहापन्ने व्यभिचार इत्यपि द्रष्टव्यम् / किन्त्वेतत्कालनियत इति / एतद्देशावच्छिनैतत्कालनियतत्वे च शक्त्यभावस्य गौरवमेव बाधकमिति भावः / स्मृत्याचारेति / ननु यथाश्रुते दृष्टान्ते साध्यवैकल्यम् / न च विवादपदे स्मृत्या मकरन्दः। व्यभिचारोऽपीति द्रष्टव्यम्। किम्त्वेतत्कालेति। यद्यप्येतत्कालावच्छिन्नतद्देशस्वाभ्युपगमे नोक्तदोषस्तथापि लाघवादेतत्कालावच्छेदेनैव शक्त्यभावः कल्प्यते इति भावः / स्मृत्याचारेति / विवादपदस्मृत्याचारेत्यर्थः / इदानीं तच्छून्य इति साध्यम् / तेन दृष्टान्तस्य न साध्यवैकल्यम् /
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |