Page Text
________________ 210 व्याख्यात्रयोपेतप्रकाशोधनीयुते न्यायकुसुमाञ्जलो [ 2 कारिकाव्याल्यायो यिभिरारब्धः। सन्तानवादारणेयसन्तानवत् / वर्तमानब्रह्माण्डपरमाणवः पूर्वमुत्पा .. बोधनी। इति / प्रलयेऽपि प्रमाणमाह-वर्तमान इति / यदि संतानारम्भकत्वादित्येवोच्येत इत्यणुकादिभि य॑भिचारः स्यात् , न हि ते पूर्वमुत्पादितसंतानान्तराः अथ चारम्भकाः, अतस्तब्यवच्छेदायोक्त प्रकाशः। वायिभिभवृत्तिध्वंसप्रतियोग्यवृत्तिकार्यद्रव्यत्वं,कार्थद्रव्यप्रागभावसमानकालीनारम्भकातिरिक्तकार्यद्रव्यानधिकरणवृत्तिध्वंसप्रतियोगिवृत्ति, कार्यमात्रवृत्तिधर्मत्वात् ,शब्दत्ववत् / न चात्र विभुवृत्तिवृत्तित्व मुपाधिः। अन्त्यावयविकर्मत्वे साध्याव्यापकत्वात् / वर्तमानेति / ब्रह्माण्डस्यागमसिद्धत्वामाश्रया. प्रकाशिका। प्रागभावात्मककर्मादिसमानकालीनो द्रव्यध्वंसो महाप्रलयाव्यवहितक्षणे भवत्येवेति तमादायार्थान्तरवाराणाय द्रव्यपदम् कार्यद्रव्यपदयोस्तु विकल्पेनान्वयः, कार्यपदश्च भावकार्यपरं कार्यद्रव्यान. धिकरणत्वं कार्यद्रव्याभाववत्त्वमेवोक्तं तच कपालादावस्त्येवेति कपालादिकमादायार्थान्तरवारणायारम्भकातिरिक्तस्यनधिकरणान्तविशेषणम् / प्रारम्भकपदं द्रव्यसमवायिकारणपरमतो न दृष्टान्ते. साध्यवैकल्यम् / कार्येति अनन्तत्वे व्यभिचारवारणाय इति / माति / न चैवमपि ध्वंसत्त्वे व्यभिचारः, भाववृत्तित्वे सतीप्ति विशेषणात् / नन्वेवमपि चरमक्रियात्वे व्यभिचारः, न च प्रागभा. वसमानकालीनकार्यमात्रवृत्तित्वादिति हेतुरिति वाच्यम् / तथापि चरमसर्गीयघटत्वे व्यभिचा. रात् / न च तादृशध्वंसप्रतियोगिजातीयवृत्तित्वं साध्यमिति वाच्यम् / तथा सत्यनन्तत्वे तजातीय. व्योमादिवृत्तितया साध्यसत्त्वेन मात्रपदवैयऱ्यांपत्तेः / न च ध्वंसप्रतियोगित्वमपि जातीयविशेषण मिति वाच्यम् / तस्याप्रयोजनकत्वेन व्यापकतानवच्छेदकत्वादिति / अत्र मिश्राः / मात्रपदं हेतौ काार्थ कमिति विभाजकोपाध्यवच्छिचयावत्कार्यत्तित्वा. दिति हेतुः / कार्यपदं च भावकार्यपरमिति वदन्ति / तदपि चिन्त्यम् / तथा सति पक्षे कार्यपद. स्याप्रयोजनकत्वापत्तेरिति / अत्र व्रमः। अनादितावच्छेदकधर्मत्वादिति हेत्वर्थः, अनादित्वं च सजातीयध्वंसव्याप्यप्रागभावप्रतियोगित्वम् / व्याप्तिश्च कालिकीति न काप्यनुपपत्तिरिति दिक् / अन्त्येति / अन्त्यावयविनिष्टकर्म वृत्तितयैव कर्मत्वे साध्यमित्याविष्कर्तुमन्त्यावयविप मकरन्दः। न्तरवारणायारम्भकेति / द्रव्यसमवायिकारणातिरिक्तेत्यर्थः / कार्य्यमात्रेति / ननु ध्वसत्वे व्यभिचारः / न च कार्यपदं भावकार्यपरं, मात्रपदवैयर्थ्यापत्तेः / न च भाववृत्तित्वे सति कार्यमा. प्रवृत्तित्वमर्थः, तथा चानन्तत्वे व्यभिचारवारणाय मात्रपदमिति वाच्यं, तथापि चरमज्ञानत्वादौ व्यभिचारापत्तेरिति चेत् न, तादृशध्वंसप्रतियोगिजातीयवृत्तित्वस्य साध्यार्थस्य तत्रापि सत्त्वात् / न चैवमपि मात्रपदवैयर्थ्यमनन्तत्वे तजातीयव्योमादिवृत्तितथाऽपि साध्यसत्त्वादिति वाच्यम् / ध्वंसप्रतियोगित्वेनापि जातीयस्य विशेषणात् / अधिकं शब्दप्रकाशे द्रष्टव्यम् / अन्त्यावयविपदोपादानं टिप्पणी / टितस्य साध्यत्वे तूपरञ्जकमेवेदम् / कार्यद्रव्यप्रागभावसमानकालीनेति। महाप्रलयेनार्थान्तरवारणाय कालीनान्तम् / कार्यमात्रवृत्तिधर्मस्वादिति / ध्वंसवृत्तितया कार्यमात्रवृत्तावनन्तत्वे व्यभिचारवारणाय मात्रपदम् , तस्याकाशादिवृत्तित्वात् / न च ध्वंसत्वे व्यभिचारस्तस्य कार्यमाप्रवृत्तित्वादिति वाच्यम् / तद्वारणाय भाववृत्तित्वे सतीत्यस्य विशेषणीयत्वात् / मात्रपदोपादानबबाद् वा भावकार्यवृत्तित्वे तात्पर्य्यलाभात् / उक्तध्वंसप्रतियोगिजातीयध्वंसप्रतियोगिवृत्तित्वं साध्यं नातः सर्वमुक्तात्मकमहाप्रलयाव्यवहितपूर्ववर्तित्वज्ञानत्वे व्यभिचारः, विवक्षितसाध्यस्य
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |