Page Text
________________ द्वितीयस्तवके] शब्दानित्यत्वोपपादनम् / 263 ध्वपि ग्रहणप्रसङ्ग अयोग्यत्वे घटादिष्वपि तदनुपलम्भापत्तिरिति दुरुत्तरं व्यसनम्। तस्माद् व्यक्तिग्रहणयोग्यताऽन्तर्गतैव जातिप्रहणयोग्यतेति तदनुपलम्मे जातेरनुपलम्भ एव / तथा च न तारवादीनासारोपसम्भव इति स्वाभाविकत्वस्थितौ विरुद्धध बोधनी। उपसंहरति-तस्मात् इति / यस्माद्वयक्तिप्रहे सत्येव जातिग्रहणमिति / ततः किमित्यत्राहतथा च इति। ध्वनिधर्मत्वे तीव्रत्वादीनामग्रहणप्रसङ्गात् न तद्धर्माणामेव तेषां शन्द आरोप इति संभवतीति / किं ततोऽपीत्यत्राह-इति इति / ततश्च तीव्रत्वादेः स्वाभाविकत्वसिद्धौ प्रकाशः। त्वेनाज्ञानात् / न / परमाणुघटितेनेन्द्रियसनिकर्षण पार्थिवाऽन्तरे चागृह्यमाणे सत्तादि तेत्यर्थात् / न च योग्यव्यक्तिवृत्तिसन्निकर्षण तद्ग्रहः, जातेयॊग्यव्यक्तिपटितसन्निकर्षेण प्रहे योग्य. व्यक्तिभानस्यावश्यकत्वात् / तथा चेति / न च स्मर्यमाणतारत्वायारोपः / प्रथमतस्तारत्वायग्रहा. पाताद् बाधकाभावाच्च / अत एव यथा लोहितः स्फटिक इत्यत्र जपात्वेनाप्रतीतस्यापि लौहित्ये. नैव प्रतीयमानस्य जपापुष्पस्य लौहित्थमारोष्यते, तथा ध्वनित्वेनाप्रतीतावपि तारत्वेनैव ध्वनीमां स्फुरणं स्मादिति निरस्तम् / गकारगतत्वे बाधकाभावात् / ननु तारत्वादयो न गकारादिजातयः / गत्वादिना सकरप्रसङ्गात् / न च नानव तारत्वम् / ताराकारानुगतप्रतीत्यभावापत्तेः / न च गतारवायेव जातिः। तारत्वस्य निश्चयेऽपि गत्वे संशयात् / तारत्वमन्दत्वे च न जाती / सप्रतियोगित्वात्.। नाऽपि तयोविरोधः, य एव गकारस्तार आसीत् स एवेदानी मन्द इति कालमेदेन वक्तृभेदेन च तयोरेका प्रतीतेः। तारान्मन्दोऽन्य इत्थपि धीरस्तीति चेन / अभेदेन धर्मिणि भासमाने विशिष्टमेदबुद्धधर्मभेदविषयत्वात् / पाकरक्ते घटे, रक्तोऽयं न श्याम इति धीवत् / न च तारमन्दककारयोरभिभाव्याभिभावकभावात् तयोर्भेदः / तव्यञ्जकवायोरेव तथात्वेन मन्दस्याग्रहणादिति बाधकादेव स्मर्यमाणारोप: स्यात् / अस्तु वा गृह्यमाणारोपः। श्रोत्रेणेव तद्ग्रहात् / चतुरादिना यत्र न वायुधर्मग्रहस्तत्रायोग्यत्वमुपाधिः / अन्यथा श्रोत्रेण स्वगुणो न गृह्यत, इन्द्रियस्य स्वगुणाग्राहकत्वात् / सन्तु वा तारमन्दरूपा भिना एव गकाराः / तत्प्रत्यभिज्ञाने बाधकाभावात् / - प्रकाशिका। राभावादिति भावः / पार्थिवान्तरसभिकर्षकाले इष्टापत्तिमपि कुर्यादिति शङ्कानिराकरणार्थमाह / पार्थिवान्तरे घागृह्यमाण इति / प्रथमत इति / धार्मिमधीजन्यस्मृतेरेव स्मर्यमाणाऽऽरोप. हेतुत्वमित्यभिप्रायेणेदम् / एतनियमानभ्युपगमे स्वाह ! बाधकेति। केचित्तु इह जन्मनि प्रथमं तारशब्दश्रवणे आरोपासम्भव इत्यायफक्किकार्थः, जन्मान्तररसंस्कारोब्दोधमाशझ्य बाधकाभावादिति फक्किकेति व्याचक्षते। ध्वनिगततारत्वादिवेजात्याभ्युपगमपक्षे बाधवारणायाहगकारादीति / ताराकारानुगतश्तीत्यभावमभ्युपेत्याह न च गतारत्वादीति / तारत्व. स्येति / तारत्वस्य गत्वव्याप्यत्वाद् व्याप्यनिश्चये च व्यापकसंशयाभावादित्यर्थः। व्याप्यस्वानिश्चयात, संशय इत्यरुचेराह-तारत्वमन्दत्वे चेति। चकारोऽत्र भिन्नक्रमः, तेन सप्रतियोगिकत्वाद्धत्वर्थः / न च जातित्वाभावेऽपि विरोधः तयोः स्मादित्यत आह-नापीति / मकरन्दः। गुणाप्राहकत्वादर्थान्तरानवकाशे विशेषपदान्त वो व्यर्थः, तथापि ताद्रूप्यसिद्धयर्थ चक्षुरादिसा. धारण्यार्थ वा तदित्याहुः। प्रथमव इति / यथा प्रथमं चाकचिक्यविशिष्टव्यक्तिधीमात्रं न तु विशिष्टधीः धर्मिज्ञानस्यारोपहेतुत्वात् , तथाऽत्रापि स्यादिति भावः। वायुगतजातित्वाभ्युपगमपचे बावारणायाह गकारादीति / तारत्वमन्दत्वे चेति / चकारो भिन्नक्रमः, तथा च सप्रतियो.
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |