Page Text
________________ द्वतीयस्तके शब्दानित्यत्वोपपादनम् / 235 अन्यथा, घटादावपि तत्कल्पनाप्रसङ्गात् / न च शब्दस्य नित्यस्वसियो तत्कल्प. नेति युक्तम् / निराकरिष्यमाणत्वात् // __ ये त्वेकदेशिनो नैवमिच्छन्ति, तान् प्रत्युच्यते। विवादाध्यासितः शब्दप्र. ध्वंसः, इन्द्रियग्रायः, पेन्द्रियकाभावत्वात् , घटाभाववत् / नेतदेवम् , बोधनी। स्तेऽपि धटेऽनुपलम्भः सहकारिविरहादिति स्यादित्याह-अन्यथा इति / ननु घटादौ न तस्क. सनमनित्यत्वात् , तस्मानित्यस्य शब्दस्यानुपलम्मः पहकारिविरहनिबन्धन एवेति तत्कल्पना युक्तस्यत्राह-न च शब्दस्य-इति। ये तु नैयायिकैकदेशिनः शन्दवंसस्य प्रत्यक्षस्वं नेच्छन्ति तान्प्रति तत्रानुमानमभिदामह इत्याह-ये तु इति / आयादिशब्दप्रध्वंसव्यावर्तनायोक्तं-विवादाध्यासितः-इति / ऐ. न्द्रियकाभावत्वात्-इति / ऐन्द्रियकस्य प्रतियोगिनः प्रवंसाभाववादित्यर्थः / तथा च न सा. ध्याविशिवत्वं, नापि परमाणुवतिना घटरूपाभावेन व्यभिचार इति / एकदेशी शङ्कते-नैतदेवम्इति / अभावस्य तावदिन्द्रियेण संयुक्तादिविशेषणविशेष्यभावसन्निकर्षः, न चायं श्रोत्रेण तदा. श्रयस्य शब्दप्रध्वंसस्यास्ति, न चासंयुक्तमिन्द्रियेण गृह्यते, अतीन्द्रियाकाशाश्रयश्च शब्दप्रध्वंसस्त प्रकाशः। ध्वंसे नास्तीति कथं प्रत्यक्षः सः। न चेन्द्रियविशेषणतया कस्य चिद् ग्रहो हाः, अपि स्विन्द्रिय सम्बद्धविशेषणतया, इत्यत आह- ये विति। विवादेति / श्रयमाणशन्दप्वंस इत्या, अतो नान्स्यशन्दबसे भागामिद्विः। तस्य साक्षात्कारकाले नाशादिति भावः / ऐन्द्रियकेति / ऐन्द्रियकप्रतियोगिकाभावत्वादिस्यर्थः / नन्विदं मूर्त्तवत्स्वाभावेऽनैकान्तिकं, भूतलस्य हि मूर्तवत्त्वं प्रत्यक्षम् / यत्किश्चिन्मूर्तप्रहेऽपि तद्प्रहात् , तदभावस्तु न प्रत्यक्षः। अयोग्यस्यापि मूर्तस्य सम्भवेन यावद्विशेषाभावाप्रत्यक्षतया मूत्तसामान्याभावस्याऽप्रत्यक्षत्वात् / न च प्रत्यक्षाशेषमूर्तीभावप्राहिणा प्रत्यक्षेण प्रत्यक्षतरमूर्ताभावनिश्चयसहकारिणा सोऽपि गृयत एवेति वाच्यम् / लिवस्वावगमसहकारिणा पक्षप्राहकास्मक्षेणैव लैङ्गिकावगमेऽनुमानमात्रविलयापत्तेः। मूवत्त्वसामान्यस्य योग्यायोग्यपटितरवेनाऽ. प्रकाशिका। कदाचिदन्त्यशब्दध्वंसेऽसीति भागासिदिरंशतो बाधश्चेत्यत आह / अन्त्येत्युपलक्षणम् , इन्द्रियासनिकृष्शब्देत्यपि द्रष्टव्यम् / तस्येति / अन्त्य शब्दस्येत्यर्थः, इदं च प्रत्यक्ष प्रति समसमयतया विषयस्य हेतुत्वपक्षे द्रष्टव्यम् / कर्मधारयपक्षे साध्याविशेषात् प्रतियोगिस्वलक्षणसम्बन्धवाचकपछीसमासाभिप्रायेणाह / पेन्द्रियकप्रतियोगिकेति / लिजवस्वेति / वस्तुतः स्वरूपायोग्यस्य सहकारियोग्यताप्यकिधिकरी स्वरूपायोग्यता चोपलम्मापादकसत्त्वप्रतियोग्यप्रतियोगिकत्वादिति भावः / ननु मूर्तवत्त्वस्य योग्यायोग्यघटितत्वेऽपि योग्यत्वमेव, यस्किचिद्विशेषयोग्यतयैव सामा - मकरन्दः। वादाह / श्रूयमाणेति / अन्त्येत्युपलक्षणम् / इन्द्रियासन्निकृष्टशब्दान्तरवसेऽपि द्रव्यम् / न च तस्यापि स्वरूपयोग्यत्वादेन्द्रियकत्वमेवेति वाच्यम् / अन्त्यनन्दस्यापि सहकारिपैकल्यप्रयुक्तकार्याभाववत्त्वेन तपात्वसम्भवात् / तस्येति / अन्त्यशब्दस्येत्यर्थः / एतदपि प्रत्यक्षे स्व. समयवर्तित्वेन विशिष्य हेतुस्वपक्षे द्रष्टव्यम् / कर्मधारयपक्षे पाध्यावैशिषमाशङ्कयाह / ऐन्द्रियकेति / लिङ्गवत्वेति / तथा च यावद्विशेषाभावात सामान्याभावोऽनुमीयत एव, न प्र. स्यक्ष इति भावः।
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |