Page Text
________________ द्वितीयस्तव ) प्रामाण्यपरतस्त्वोपपादनम् / . 233 पिन स्यात् / मा भूदितिचेन्न, भवितव्यं हि तत्त्वातत्त्व विभागेन / अन्यथा व्यापातात् / कथं हि नियामकनिःशेषविशेषोपलम्भेऽपि विपरोतारोपः? तथाभावे वा तदतिरिक्तविशेषानुपलम्भे कथं बाधकम् / तदभावे त्वबाधस्य कथं भ्रान्तत्वमिति / स्यारेनत् / परतः प्रामाण्येऽपि नित्यत्त्वाद्वेदानामनपेक्षत्वं, महाजनपरिग्रहाच बोधनी। स्याह-माभत इति / भवितव्यम् इनि / वाधकज्ञानविषयस्तत्त्वं, बाध्यज्ञानविषयश्चातत्त्वमिति हि तत्त्वातत्त व्यवस्या, / ततो बाध्यबाधकव्यवस्थाभावेन तत्त्वातत्त्वविभागोऽवि न स्यादिति। मा भूद्विभागोऽपीत्यत्राह-मन्यथा इति / मा भूदित्वस्यापि निर्णयस्य तत्त्वाभावेन व्याघातादिति / यादृशोपलम्भ इत्या दिनोक्तमेवार्थमुपपादयन्नाह-कशं हि-इति / तथाभावे वो इति / निया. मकनिःशेषविशेषोपलम्भे बेति।। अथ पूवपक्षकदेश्याह-स्यादेतत् इति / अस्तु परतः प्रामाण्य प्रमाणाना, तथापि वेदानां प्रकाशः। चारिजातीयत्वे बाध्यवाधकयोरविशेषाद् वाधकरवभव न स्यादिस्यर्थः / अन्यथेति / लोकमया. दाऽतिक्रमे किमपि न तत्त्वमित्यस्याप्यतत्त्वे क्वान्यग्यात त्वमिति, बाधकस्य तत्वं बाध्यस्यातत्त्व. मभ्युपेयमित्यर्थः / तथाभावे वेति / यदि नियामकनिःशेषविशेषोपलम्भेऽपि विपरीतारोपः स्यात् तदा तस्यारोपत्वं न तावद् बाधकं विना निश्चेयम् / सर्वस्यारोपत्वप्रसमात् / बाधकात् तनिश्चये बाधकाभिमतस्यापि बाध्यतायामबाधकत्वप्रसङ्गात् / अबाध्यत्वे तु कथमशेषविशेषोपलम्मे समारोपसम्भव इति भावः / एवञ्च प्रामाण्यस्यानुमेयत्वे बहुवित्तव्ययायाससाध्येऽपि गृहीतप्रामाण्य न ज्ञानप्रवर्तकम् / तस्य प्रामाण्यानुमितेः प्रागेव नाशात् / किन्तु तज्ज्ञानसमानविषयमप्रामाण्यशङ्काशून्यं शनान्तरमेव / न चैवं प्रामाण्यानुमि तिरफला, तो विना. तत्समानविषयज्ञानेऽप्रमाण्यसंशयादिति सारम् / अस्तु सवक्तृकशब्दे प्रामाण्यस्योत्पत्तौ ज्ञप्तौ च परतस्त्वम् / वेदे तु नित्यतया वक्तुरमा. वान्न तत्र गुणाधीनं प्रामाण्यम् / ज्ञप्तिरपि तम्याप्तोक्तत्वं विनाऽपि महाजनपरिप्रहादेव स्मादित्याह स्यादेतदिति / सर्गप्रलयसम्भवेन वेदस्य नित्यत्वं महाजनपरिगृहीतत्वञ्चासिद्धमित्याह / प्रकाशिका। बाधकाभिमतम्यापीति / अशेषविशेषोपलम्भेऽपि विपरीतारोपाभ्युपगमपक्ष इति शेषः / शानान्तरमेवेति / न च प्रामाण्यानुमितिरेव प्रवर्तिकास्तु स्वातन्त्र्येण इष्टतावच्छेदकवैशिष्टयावगाहित्वादिति वाच्यम् / इदन्तावच्छेदेन तवैशिष्टयावगाहिनो ज्ञानस्य प्रवर्तकस्वात् प्रामाण्यानुमितेश्चातथात्वात् / तां विनेति / न चान्यत्र प्रामाण्यनिश्चयेऽन्यत्र कथं तत्संशयप्रतिबन्ध इति वाच्यम् / यद्धविच्छेदेन यधर्मप्रहस्तद्धर्मप्रहस्य तत्कोटिकसंशयविरोधित्वात् / वस्तुतः प्रामाछ्यानुमित्युपनीतं प्रामाण्यमेवोत्तरत्रानुव्यवसाये भासत इति दिक / कोलाहलल्यावर्णात्मकत्वे मकरन्दः। बाधकाभिमतस्यापीति। अशेषविशेषोपलम्भेऽपि विपरीतारोपाभ्युपगमपक्षे इति शेषः तां विनेति / न चान्यत्र विशेषदर्शनस्य धय॑न्तरे शङ्काप्रतिबन्धकत्वेऽतिप्रसङ्ग इति वाच्यम् / अन्वयम्यतिरेकाभ्यामनन्यगत्याऽत्रव तथा कल्पनादित्येके / तद्विषयकस्वावच्छेदेन पूर्वज्ञाने प्रामा. एयग्रहात् तज्ज्ञानत्वमेव विशेषदर्शनमित्यन्ये / वस्तुतस्तु तस्योपनीतभानसामग्रीत्वेन तद्ग्रहा नन्तरमुपनीतं प्रामाण्यं तत्र भासत इति न तत्र शङ्केति प्रत्यक्षप्रकाशे विपश्चितम् / अन्यथा तस्य व्याप्यत्वेनाप्रहे शङ्काविरोधित्वानुपपत्तेरिति ध्येयम् / धूमत्वदर्शनस्य व्याप्तिसंशयविरोधित्ववत् पृथगेव तस्य तद्विरोधित्वमित्यप्याहुः / 26 म्या०कु०
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |