Page Text
________________ द्वितीयस्तवके } प्रामाण्यपरतस्त्वोपपादनम् / 223 प्रकाशः। प्रामाण्यसंशयाजन्यसंशयविषयत्वाद्वा, अप्रामाण्यवत् / अर्थे निश्चितेऽपि न निश्चयानन्तरतृतीय. क्षणेऽर्थसंशयो न वा प्रामाण्यसंशयं विनेति नार्थेन व्यभिचारः। स्वशब्दस्य सम्बन्धिशब्दस्वेन समभिव्याहृतपरत्वान स्वस्य परत्वम् / यथोक्तं, "यावयवसायोल्लिखितप्रकारविशिष्ट एव धर्म्यनुव्यवसाये भासते" तन्न / तथा हीदं रजतञ्च जानामीति नानुव्यवसायः, बहिर्विशेष्यके मनसो. ऽस्वातन्त्र्यात् , किं विदमिदन्त्वेन रजतत्वेन जानामीति / तदन्त्वरजतत्वे प्रकारत्वेन, तत्प्र. कारकज्ञानवश्वश्चात्मनि भासते, अन्यथा प्रकारवाचितृतीयाऽर्थासम्भवः / न च रजतत्ववैशिष्टयमेव तृतीयार्थः, व्यवसायेऽपि तदुल्लेखापत्तेः / अतः, इदन्त्वरजतत्ववैशिष्यं पुरोवत्तिनो नानुव्यव. सायविषय इति कुतः स्वतः प्रामाण्यग्रहः / ननु परतः प्रामाण्यपक्षेऽपि परस्य शब्दादेरभावेऽनुमानं वाच्यम् , तच्च लिङ्गाभावादस. म्भवि / समर्थप्रवृत्तिजनकरवं लिङ्गमिति चेन / कारणतावच्छेदकरूपग्रह विना तदग्रहात् / तद् प्रकाशिका। यावधिकतृतीयक्षणवृत्तिसंशयविषयत्वादिति हेतुः पर्यवस्यति, यत्र विशेष्ये तादृशसंशयकोटित्वं तत्र विशेप्ये न स्वाश्रयप्रायमिति सामान्यव्याप्तयेदमनुमानममिप्रेतमतो नरूपं गुण इति ज्ञानानन्तरं ज्ञानं गुणो न वेति यथोक संशयकोटौ गुणत्वे व्यभिचारः। वस्तुतो यज्ज्ञानव्यक्त्यनन्तरं तृतीय क्षणे नेताह. शसंशयः, तद्वपक्तयुत्तरतृतीयक्षणवत्तिसंशय विषयस्वादित्येव हेतुरतो नोक्कक्रमेण गुणस्वे व्यभिचा. रशका / एतेन यत्र धर्मोत्पतिपूर्वमेव धम्मिज्ञानकोटिस्मरणे देवात् तत्र ज्ञानोत्पत्तेरनन्तरं प्रामाण्य. संशयः, तदनन्तरमर्थसंशय इत्यर्थे हेतोयंभिचार इत्यपास्तम् / अताह शव्यक्तिविशेषोत्तरतृतीयक्षणतिसंशयविषयत्वस्यैव हेतुत्वात् / प्रामाण्येति। स्वाश्रयविशेष्यकप्रामाण्यसंशयजन्यसंशययो. ग्यस्वादित्यर्थः / समर्थप्रवृत्तिजनकत्वमिति। न च जनकतावच्छेदकप्रामाण्याग्रहे कथं जनकता प्रह इति वाच्यम् / उक्तग्राहकसत्वे तुमारणिमणिन्यायेन व्यक्तावपि तद्प्रहसम्भवात् / ज्ञाने प्रवृत्तिजनकत्वं प्रवृत्ती समर्थत्वं गृह्यत इति विशेष्ये विशेषणं तत्र च विशेषणान्तरमिति न्यायेन विशि. मकरन्दः / तोयक्षणवर्तिद्विमात्रकोटिकसंशयकोटिरवादिस्यर्थः / तेन यत्र रूपं गुण इति ज्ञाने गुणवतदभाव-प्रा. माण्यतदभावकोटिकः समूहालम्बनः संशयः, तत्र गुणत्वे हेत्वभावादेव न व्यभिचारः। बत्र च गुणत्वतदभावमात्रकोटिकः संशयः, तत्र ताशसंशयविषयप्रामाण्याश्रयज्ञानग्राह्यत्वाभावरूपसाध्य. सत्त्वादेव न व्यभिचार इति / यद्वा, ताहशतदधिकरणकसंशयकोटिस्वादिति हेतुः। तथा च यत्र. तारशतदधिकरणकसंशयकोटित्वं तत्र तनिष्टतया न स्वाश्रयप्रामस्वमिति सामान्यतो व्याप्तिरभिमता / एवञ्च गुणत्वस्य रूपनिष्ठतया स्वाश्रयेण आहेऽपिस्वाश्रयनिष्ठतयाऽप्रहेण विशिधाभावसत्वात् तत्र न व्यभिचार इति / के चित्तु यद्यवसायविषयकोटिको यद्वयवसायधर्मिकश्च सन्देहस्तृतीय. क्षणे जायते तत्प्रामाण्यस्यैव पक्षावात् तत्प्रामाण्याश्रयप्रायवाभावो गुणत्वेऽस्त्येवेति न व्यभि चार इत्याहुः। प्रामाण्यसंशयेति / स्वाश्रयविशेष्यकप्रामाण्यसंशयायोग्यस्थादित्यर्थः / विस्तरस्तु प्रत्यक्षप्रकाशेऽनुसन्धेयः। समयति / न च जनकतावच्छेदकस्य प्रामाण्यस्यामहे कथं तद्ग्रह इति वाच्यम् / उक्तप्राहकसत्त्वे तृणारणिमणिन्यायेन व्यक्तावपि तहसम्भवात् / यदा, ज्ञानवृत्तिप्र टिप्पणी। समानाधिकरणस्वाश्रयावधिकतृतीयक्षणवतिसंशयविषयवादिति पर्ववसि हेत्वर्थः / न स्वस्य परत्वमिति। न प्रामाण्यमानपरत्वमित्यर्थः / तेन स्टान्तेऽप्रामाण्य न साध्यवैकल्यम्। व्यवसायेऽपोति / रजतत्वेनेदमिति व्यवसायस्याप्यभिलापापत्तेः / कारणतावच्छेदकरूपं.
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |