Page Text
________________ 191 M प्रथमस्तवके] क्षणभङ्गनिराकरणम् / 188 वताऽपि सिद्धं समीहितं चार्वाकस्येति चेत् / उच्यते स्थैर्यदृष्टयोन सन्देहो न प्रामाण्ये विरोधतः // एकतानिश्चयो येन क्षणे तेन स्थिरे मतः // 17 // न हि स्थिरे तदर्शने वा स्वरसवाही सन्देहः / प्रत्यभिज्ञानस्य दुरपह्नवत्वात् / नापि तत्प्रामाण्ये, स हि न तावत् सार्वत्रिको, व्याघातात् / तथा हि / प्रामाण्यासिद्धौ सन्देहोऽपि न सिद्धयम् , तत्सिद्धौ वा तदपि सिद्धयेत् / निश्चय. बोधनी। स्थैर्य ? ददर्शने वा दर्शनप्रामाण्ये वा ? तत्रापि प्रामाण्यमात्रे किं वा प्रत्यभिज्ञानप्रामाण्ये ? तत्रापि सर्वत्र प्रकृते वेति ? तत्र न प्रथम द्वितीयावित्याह-स्थैयदृष्टयोः-इति / प्रत्यभिज्ञा. नस्य दुरपह्नवत्वादिति भावः / न तृतीय इत्याह-न प्रामाण्ये-इति / अनेकप्रमाणाधीन. स्वात् सन्देहस्य प्रामाण्यमात्रासिद्धौ संदेहो न सिध्येत् / तसिद्धौ न प्रामाण्यमात्रासिद्धिरिति संदेह सिद्धिप्रामाण्यमात्रासिद्धयोः परस्परव्याघातात् / नापि चतुर्थपञ्चमावित्याह-एकता-इति / येन विरुद्धधर्मसंसर्गविरहेण क्षणैकत्वग्राहिणः प्रत्ययस्य प्रामाण्यं निश्चित्य क्षणिकस्य भावस्यैकत्वं निश्चिनोषि तेनैव स्थिरमपि भावं निश्चिनुया इति व्याचष्टे-न हि-इति / यद्यपि. वादिविप्रति. पत्तेराहार्यः संदेहः, तथापि न स्वरूपतः स्थैर्य तद्दर्शनसद्भावे वा सन्देहोऽस्ति / प्रत्यभिज्ञानस्य विषयतः स्वरूपतश्च दुरपह्नवत्वादिति / सामान्यतो विशेषतश्च ज्ञानात् प्रामाण्यसंदेह इत्यपि नास्तीत्याह-नापि-इति / तत्र सामान्यसंदेहनिराकरणहेतुतया बिरोध इत्येतद्वयाचष्टेस हि-इति। सर्वज्ञानप्रामाण्यविषयस्तावन्न संदेहः संभवतीति व्याघातमेवाह-तथाहिइति / संदेहप्राहकज्ञानस्य प्रामाण्यसिद्धेः सन्देहोऽपि सिध्येत् तस्य सन्देहस्य सिद्धौ तदपि प्रामाण्यमपि सिध्येदिति कुत इस्यत आद-निश्चयस्य-इति / सन्देहस्वरूपनिश्चयस्य सन्देहपाहिज्ञानप्रामाण्याधीनत्वादिति निश्चयवत्तस्य तदधीनत्वादिति केचित्पठन्ति / तत्रायमर्थः प्रकाशः। सिद्धमिति / क्षणिकत्वसन्देहेऽपि चार्वाकमतसिद्धरित्यर्थः / अत्र सन्देहः स्थैर्य, तदर्शने वा, प्रामाण्य वा ? तृतीयेऽपि प्रामाण्यमात्रे, प्रत्यभिज्ञानप्रामाण्ये वा ? / नाद्यावित्याह / स्थैर्येति / प्रत्यभिज्ञानानुव्यवसायाभ्यो स्थैर्यतज्ज्ञाननिश्चयादित्यर्थः / वादिविप्रतिपत्त्या सन्देहो न स्वारसिक इति भावः / न तृतीयः। क्वचिदपि प्रामाण्याप्रसिद्ध्या तत्कोटिकसंशयस्याप्यभावादित्याह / न प्रामाण्य इति / न चतुर्थः / एकत्र क्षणे येन विरुद्धधर्मसंसर्गाभावेनैकत्वनिश्चयस्तेनैव स्थिरेऽपि तभिश्चयादित्याह / एकतेति / तथा होति / सन्देहीत्यनुव्यवसायमानकत्वात् तस्येत्यर्थः / तत्सिधौ-सन्देहसिद्धौ / तदपि-प्रामाण्यम् / निश्चयस्येति / निश्चयस्य सन्देहाधीनस्वात् सन्देहव्या . प्रकाशिका / यथाश्रुतमूलावष्टम्भेनाह। क्षणिकत्वसन्देह इति / ननु यदि स्थैय्ये न सन्देहः तदा विचारप्रवृत्तिरेव कथमित्यत आह / वादीति / तथा च विप्रतिपत्तिजन्मा आहायं एव संशयो विचाराङ्गम् / अत एव मूले न स्वरसवाही सन्देह इत्युक्तमिति भावः। संशयस्यापोति / अनुव्यवसायप्रामाण्ये च न प्रामाण्यमाने सन्देह इति भावः / निश्चयस्य निश्चायकप्रामाण्यनिश्च. मकरन्दः। . क्षणिकत्वसन्देहेऽपोति / स्थैर्यासिद्धया चार्वाकाऽऽकाक्षितसिद्धरित्यर्थः / वादीति / स्वारसिकस्यैवात्र निषेव्यत्वात् / अत एवोक्तं मूले, "न स्वरसवाही सन्देह” इति // 17-18 // न सिद्धयेत्। सिद्धिमात्रस्य प्रमाणाधीनत्वात् / Hin
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |