Page Text
________________ प्रथमस्तबके ] . . अपूर्वस्य चेतनधर्मत्वव्यवस्थापनम् / 161 सर्वदा व्यवस्थितेरिति चेद् , नेदमप्यध्यक्षम् / एकदेशसमावेशेन तु सामग्रीसमावेशोऽप्युन्नीयते / यावतकार्ययोः परस्परपरिदृतिस्वभावत्वादिति चेत् / तहि कम्पशिशपयाः बोधनी। खामप्रयोः परस्परपरिहारस्थितेविरोधोऽवगम्यत इति / नेदम्-इति / सामप्रयोः परस्परपरिहारेणावस्थानम् / इदं न प्रत्यक्ष सामग्रयोर्नित्वं कार्यकल्पस्वादिति, प्रत्युत सामग्रीसमावेश एवानुमातुं शक्यत इत्याह / एकदेश-इति / त्वन्मते गोस्वाश्वश्वयोरेकस्या व्यक्ती समावेशात् सामप्रयोरपि समावेशसंभवोऽनुमीयेत यावद् बाधकदर्शनं तावदिति / यद्वा, विरुद्धयोरसमावेशः सामग्रीविरोधादिति वदता विरुद्धथोरप्येकदेशसमावेशाङ्गीकाराद् विरुद्धयोरपि सामप्रयोः समावेशसम्भवोऽनुमीयत इत्यर्थः। शकते-तत्कार्ययोः-इति। न वयं कार्ययोः परस्परपरिहारेण स्थितेः सामग्रयोः परस्परपरिहारस्थितिं कल्पयामः, येन कार्ययोः समावेशसंभवात् सामग्रीसमागमोऽपि कल्प्येत, किन्तु सामग्रीद्वयकार्ययोर्गवाश्वयोः परस्परपरिहृतस्वभावत्वादितरेतराभावत्वादिति यावत् , अस्ति येकदेशसमाविष्टयोरपि परस्परपरिहृतस्वभावत्वमिति भावः / गूढाभिसन्धिमुद्घाटय नाह-तर्हि-इति / यदीतरेतराभाववत्त्वेन गवाश्वयोः सामग्रीवि. रोधादसमावेश इति कल्प्यते तहि कम्पशिंशपयोरप्यसमावेशः स्यात् / कम्पशब्दश्चात्र कम्परूपाक्रियाकारिणं शिंशपावान्तरजातिविशेषमाह, तेनायमर्थः कारणधेजात्यमभ्युपगच्छता एक प्रकाशः। नियमो नासर्वज्ञाध्यक्षगम्य इत्याह / नेदमिति / प्रत्युत सामग्न्यैकदेशकालदिगादिरूपसमावेशेन यदेव गोरश्वस्य च कारणं दृष्टं, तस्यैव पशुजनकत्वमिति स्वरूपेण गवाश्वसामग्योरप्येककार्यजनक्रत्वरूपः समावेश एव करप्यत इत्याह / एकदेशेति / कार्ययोरिति / कार्ययोविरोधात्तरसामग्योर्विरोधः कल्प्यत इत्यर्थः / कम्पेति / सौगतैः कर्मण आश्रयभिन्नस्यास्वीकारात् कम्परवशिशपात्वजात्योर्न समावेशः स्यात् / चलपिप्पले निश्चलशिंशपायाच परस्परपरिहारेण प्रकाशिका। गरश्वस्यो च कारणमिति / एवञ्च कालादिदृष्टान्तेन गोकारणत्वेन हेतुना गवासाधारणकारणस्या श्वजनकत्वमनुमेयमिति भावः। पशुजनकत्वम् गोरूपपशुजनकत्वमित्यर्थः। यद्वा पशुजनकत्वम् पशुजातीयजनकत्वम् / तथा चैकजातीयकार्यजनकत्वेनैककार्यजनकत्वमपि कल्प्यमिति भावः / मकरन्दः। . प्रत्युतेति / उभयसामग्येकदेशसाधारणकारणकालदिगादेः समावेशेन परस्परसाहित्येनेक कार्यजनकत्वेन दृष्टान्तेन तदुभयासाधारणकारणयोरप्येकपशुजनकत्वं स्यात् / तथा च तदुभयसा. मग्य। अप्युक्तः समावेशः स्यात् / सामग्न्याः साधारणासाधारणकारणात्मकत्वादित्यर्थः / यद्वा, पशुजनकत्वं पशुजातीयजनकत्वम् / तथा च यथा एकजातीयजनकत्वं तथैककार्यजनकस्वमपि स्यादित्यर्थः। गोत्वाश्वत्वयोरिति / एवमुपाघिसाङ्कर्यमपि न दोषः स्यात् / परस्प. रात्यन्ताभावसमानाधिकरणोपाध्योः समावेशे विरुद्धोपान्योरपि सङ्करशक्याऽन्यतरेणान्यतरा. भावानुमान न स्यादिति तुल्यत्वादिति प्रत्यक्षप्रकाशे विपश्चितमनुसन्धेयम् // 16 // वंद्रूपत्वस्य शालिवैजात्येन साङ्कर्यस्य दुर्वारस्वादिति भावः / सर्वदेति / सामग्रीति शेषः / नेदमप्यध्यक्षमिति / व्यवहितदेशकालादेरप्राह्यत्वेनोक्तनियमस्याग्राह्यत्वादित्यर्थः / ए. कदेशसमावेशेनेति / सामग्येकदेशकालादृष्टेश्वरादिसमावेशेनेत्यर्थः / तथा चाश्वज. निका सामग्री गोजनिका अश्वकारणत्वात् कालादृष्टादिवदित्यनुमानात् समावेशसिद्धिः स्यादिति भावः / कार्ययो= गवाश्वायोः / परस्परेति / गोः स्वभाव एवायं यदश्वत्वपरित्यागेनैव
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |