Page Text
________________ प्रथमस्तवके ] .. अपूर्वस्य चेतनधर्मत्वव्यवस्थापनम् / 16 परस्परपरिहारवत्योश्च समावेशे गोत्वाश्वत्वयोरपि तथाभावप्रसङ्गात् / बोधनी। तावत्स्वेव पिण्डेषु अपोहन्यानाधारेषु सत्सु कुतोऽपोह्यभेदः कृतस्तरां तनिबन्धनो विरोधः कुतस्तमो वापोहभेद इति / पूर्वसाध्यसिष्यर्थमनिधप्रसामाह-परस्पर-इति / तथा भाव-समावेशस्तस्माद्वियोरपरापरभूतयोः परस्पराभावाविनामाविनोरेकत्र न समावेशः, प्रकाशः। घटत्वमस्तु, तन्नानात्वस्यावश्यकरुप्यत्वात् , एतावता संस्थानविशेषान्वयव्यतिरेकानुविधानमपि पटम्यवहारस्य साच्छत इति चेत् / न / महान् नीलो पटश्चलतीति परिमाणरूपविशेषकर्मः सामानाधिकरण्यप्रतीतेः / न च संस्थाने गुणे तत्संम्भवः / यद्वा, संस्थानविशेषैकार्थसमवायिद्रव्यस्वमुपाधिर्घटत्वम् / ननु कचिदसमावेशदशनादस्त्वनयोर्विरोध इत्याह / परस्परेति / विरोधे क्वचित्समावेशो प्रकाशिका। व्याप्यनानाजातिस्वीकारापेक्षया लाघवमेवेति तथैवाशङ्कितम् / घटत्वमस्त्विति / साक्षात्मम्बन्धेनैव घट इति प्रतीतौ प्रकारोऽस्वित्यर्थः / महान्नील इति / तथा च महत्वादिसामाना. धिकरण्यप्रतीत्यनुरोधेन द्रव्यवृत्त्येष घटत्वं नाना च, यदि च माईसौवर्णघटसाधारणी प्रतीतिः, तदा संस्थानवृत्त्येकजात्येति प्रथमपक्षाशयः, लाघवादुपाधेरेकस्यैव प्रवृत्तिनिमित्तत्वं प्रतीतिप्रकारत्वम्चेत्याशयेन द्वितीयकल्पमाह 1 यति / अत्रापि दण्डादिजन्यतावच्छेदकत्वेन सिद्धानां जातीना नापलापः, विजातीयसंस्थानस्यानुगमकरवं प्रतीतौ प्रयोगे चेति परं भेदः / तत्रापि कपाल. रुपादावतिप्रसक्तिरिति द्रव्यपदं तत्संस्थानोपरमानन्तरमुत्पन्ने तत्रैव द्रव्यान्तरेऽतिव्याप्तिवारणाय स्वसमानकालीनत्वं संस्थाने विशेषणं प्रवेशनीयमिति दिक् / नवीनास्तु माई एव घटे घट. स्वमन्यत्र तादृक् संस्थानवत्त्वेन गौणः प्रयोग इति न जातिसङ्करनानार्थतादिः / न च विनिगमका भावः / घटमानयेति निरुपपदघटपदप्रयोगान्माईस्यैव प्रतीतेः / अत एव पिष्टकमय्यो गाव इत्यत्र लक्षणेति चिन्तामणिकृतः। न च प्रतीतिः सौवर्णादिसाधारणी कथमनुगतेति वाच्यम् / पिष्टकगवादावपि तुल्यस्वात् / यदि च साधारणी प्रतीतिरसिद्धव सिद्धौ वा तत्तुल्यसंस्थानवत्त्वेनो. पाधिनेति' तदा प्रकृतेऽपि तुल्यं सौवर्णघटतान्वसत्त्वे माई घटमानयेति विशेषणोपादान लाक्षणिकबोधशङ्कानिराशाय / पिष्टकादिगवादिसत्त्वे तव्यावर्तकविशेषणोपादानवत् / विनिगमकं च भूयः प्रयोगः पूर्वनिरुक्कं चेति वदन्ति / अस्त्वनयोविरोध इति / मकरन्दः / तिनिमित्तमपि स एबोपाघिरन्यथा नानाऽर्थतापत्तेरिति ध्येयम् / नन्वेवं घटस्वस्य जातित्व एव मानाभावः, कुतो नानात्वम् / अनुगतमत्यादिना हि तत् सिद्धथति, तद्विषयश्चोपाधिरेबेति कर्थ तसिद्धिः / न चैवं तारस्वादिकमपि नानाजातिनं स्यादिति वाच्यम् / उत्कर्षादेोतित्वनियमे जातिसकरादनन्यगत्या नानात्वाभ्युपगमात् / तत्रानुगतोपाधेरपि तज्जातिघटितत्वाञ्चेत्यनुश. यात्तथैव सिद्धान्तमाह। यति / संस्थान विशेषवत्त्वं नावयविनीति तदेकार्थसमवायित्व समावेशे इति / नन्वस्तु पृथिवीस्वघटस्वादिकमिव शालिवयवस्वादिव्याप्यं नानव विजातीयाङ्करकुर्वद्रूपत्वं तत्र नोक्तदोषः परस्परपरिहारवत्त्वाभावात् / न चाकुरकुर्वद्रूपत्वमेक प्रामाणिकमकुरसामान्यार्थ बीजसामान्ये प्रवृत्त्यदर्शनेन तत्र सामान्याभावादिति चेन्न / शालीना जात्यस्य प्रत्यक्षसिद्धतया शाल्यकुरार्थे शालिषु प्रवृत्तिदर्शनात् शाल्पङडरकुर्वद्रूपत्वस्य शालिबे. आत्येन सार्यदोषात् / न च शालिवैजात्यव्याप्यं नानव विजातीयशाल्यकुरकुर्वद्रूपत्वमङ्गरवै.
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |