Page Text
________________ प्रथमस्तवके] मपूर्वस्य चेतनधर्मस्वाक्षेपः। 135 यथा हि देवताविशेषाद्देशेन हुताशने हविराहुतयः समन्त्राः प्रयुक्ताः पुरुषमभिसंस्कुर्वते, न वढि नापि देवताः / तथा व्रीह्याधुद्देशेन प्रयुज्यमानः प्राक्षणादिः बोधनी। कथं ब्रोह्यायुद्देशेन तत्र प्रयुज्यमानः प्रोक्षणादिः पुरुषं संस्कुर्वीतेत्याशङ्कां निराकुर्वननैकान्तिकतामेव स्फोरयति-यथा हि-इति / व्रीत्यायुद्देशेन तत्रैव प्रयुज्यमान इत्युपस्कारः कथं पुरुष प्रकाशः। यो यदुद्देशेनोपादीयते इत्यत्र परोक्तानुमाने व्यभिचारमाह / यथा हीति / देवतायाः सिबस्वे यथा प्रीतिभागितयोद्देश्यत्वं तथा व्यापारभागितया व्रीहेरपीत्यर्थः / न च यद्गतफलार्थितया यत्क्रियते तत् तंद्गतमेव तदनुकूलमतिशयं अनयतीति व्याप्तेरनुमानं स्यादिति वाच्यम् / शत्रुवधमुद्दिश्य प्रवर्तितेन श्येनयागेन व्यभिचारादिति भावः। अथात्मनिष्ठसंस्कारस्य व्रीहिणा सम्ब. प्रकाशिका। पम् / शत्रुवधमिति / तत्र शत्रोरेव वधाश्रयत्वेनोद्देश्यत्वादिति भावः। न च वैरिणि तदपूर्वमिति पश्चमटीकाविरोधः। तस्या एकदेशिमताख्यानपरत्वात् तस्य धर्मरूपत्वे वैरिमरणजनकत्वानुपप मकरन्दः। न च विहितत्वाभावादेव न त्तत्र व्यभिचार इति वाच्यम् / प्रत्येकवर्णोपायविभागविधिना वैश्यस्य कृषिविघानादिति भावः। . शत्रुवधमिति / यद्यपि शत्रुवधो न शत्रुगत उद्देश्यः / तथा सति स्ववध एवोद्देश्यः प्रस 'टिप्पणी। यथा व्याख्याताथै त्वपूर्वमादायैव व्यभिचारात् तदुपादानम् / न चैककर्तृकानेकपित्रुद्देश्यकगयाश्राद्धस्थलेऽपि लाघवबलात् कर्त्तयवादृष्टस्वीकारापत्तिः, उद्देश्यस्यानेकत्वेनानेकादृष्टकल्पनायां गौरवात् / न चास्तु तथैव, तथा सति पितर्यदृष्टसिद्धान्तभङ्गप्रसङ्गादिति वाच्यम् / अनेकपुत्रादिकर्तृकेकोद्देश्यकगयाश्राद्धस्थलीयादृष्टेन दत्तोत्तरत्वात् तत्र कर्तरि कल्पनायां गौरवात् / तस्मात्पितये॒व साक्षात्सम्बन्धेनादृष्टं स्वीकार्य लाघवात् , फलसामन्यानुरोधेन परम्परासम्बन्धे गौरवा. दिति भावः / देवताया इति / उद्देश्यत्वम् = इच्छाविषयत्वम् / तथा हि सिद्ध इच्छाविरहारकथं देवतादीनामुद्देश्यत्वमित्याकाङ्क्षायामाह / तथा व्यापारभागितयेति / अवघातादिरूपव्यापारेत्यर्थः / यथा प्रीतिभागितयोद्देश्यमिति / ननु प्रीतिभागित्वेन देवताया उद्देश्यत्वे यागादः प्रीतिरेव व्यापारोऽस्तु, अलमदृष्टेन, न च फलपूर्व कथं तस्मा स्थितिः। संस्काररूपस्ववासनया स्वजनकवासनया तत्र स्थितिसम्भवादिति चेन्न / बहुकालव्यापकस्वर्गजनकयाग. स्थले प्रीतेापारत्वे स्वर्गस्य सुखरूपत्वेन क्षणिकतयाऽनन्तत्वेनानन्तानां तेषां नियतपूर्वस्वानन्यथासिद्धत्वयोः कल्पनायामतीव गौरवात् प्रीतेर्ज्ञानस्वरूपाया इच्छादिस्वरूपाया वा तावत्कालपर्य्यन्तं स्थित्यसम्भवादिति। शत्रवधमुहिश्येति / शत्रोरेव वधाश्रयत्वेनोद्देश्यतया श्रुतेः शत्रुवध. स्यैव फलत्वेन तञ्जनकीभूतश्येनयागजन्यापूर्वस्य कर्तरि स्वीकारात् / ननु तादृशापूर्वस्य कथं नशनिष्टतेति चेत्तस्य धर्मत्वे स्वसमानाधिकरणवधादिरूपफलजनकत्वानुपपत्तिः / अथर्मरूपत्वे विहितश्येनसाण्यत्वानुपपत्तिरिति शत्रुवधसाण्यसुखनिष्पादकभपूर्व धम्मरूपं कर्तयेवोत्पयते, स एव पूोपार्जितशत्रुनिष्ठाधर्मस्य शत्रुवधे जननीये सहकारी भवतीति विभाव्यम्॥०॥सम्बन्धाच्छाल्यङ्करः स्यात् शालिनिर्वपणे ग्राह्यकुरः स्यादिति शङ्कया वीयार्थिनां विशेषदर्शिनां कृष्यादौ प्रवृत्तिर्न स्यादिति भावः। हुताशन इति। आहुरित्यादिना परमापूर्वस्य जननात् तस्य देवतायां स्वीकारे फलव्यधिक.
| SR No. | 004382 |
| Book Title | Nyayakusumanjali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1957 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |