Page Text
________________ 206 नयामृततरङ्गिणी-तरङ्गिणीतरणिभ्यां समलतो नयोपदेशः / पर्युदासे- सादृश्ये च, तत्र संश्रिते- तात्पर्यविषयीकृते, पुद्गलप्रभृति- पुद्गलादिकं द्रव्यम् , ' अजीव ' इति पदेन संचितम् , पर्युदासानाश्रयणे तु जीवस्य गुण-पर्याययोरपि भेदनयाश्रयणेनाजीवपदप्रयोगप्रसङ्ग इति भावः // 42 // नोजीव इति नोशब्देऽजीवः सर्वनिषेधके। देश-प्रदेशौ जीवस्य तस्मिन् देशनिषेधके // 43 // नयामृत-नो इति / 'नोजीव' इति शब्दवाच्ये नोशब्दे सर्वनिषेधके विवक्षिते अजीव एव, देशनिषेधके तु नोशब्दे आश्रीयमाणे देशनिषेधस्य देशाभ्यनुज्ञानान्तरीयकत्वाज्जीवस्य देश-प्रदेशावेव नोजीवशब्दव्यपदेश्यावभ्युपगन्तव्यौ // 13 // जीवो वाऽजीवदेशो वा, प्रदेशो वाप्यजीवगः। अनयैव दिशा ज्ञेयो, नोअजीवपदादपि // 44 // नयामृत-जीवो वेति / अनयैव-उक्तयैव दिशा, नोअजीवपदादपि नोशब्दस्य सर्वनिषेधकत्वे जीवो-जीवपदार्थो वा बोध्यः, तस्य देशनिषेधकत्वे चाजीवदेशो वा, अजीवगः- अजीवाश्रितः प्रदेशो वा, द्वादे द्रव्येण सह गुण-पर्याययोर्मेदाभेदलक्षणाविष्वगभावोऽनुमतः, तत्र पर्युदासानाश्रयणे भेदनयाश्रयणेन जीवत्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकभेदवान् जीवस्य गुणः पर्यायश्चेति तयोरप्य जीवपदप्रयोगप्रसङ्गः, सादृश्यार्थकपर्युदासाश्रयणे तु जीवद्रव्येण समं पुद्लादिद्रव्यस्यैव द्रव्यत्वेन सादृश्यमिति जीवसदृशो जीवत्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकभेदवान् अजीवपदार्थो न जीवस्य गुणः / पर्यायो वेति न तत्र जीवपदप्रयोगप्रसङ्ग इत्यर्थः // 42 // नोजीवपदार्थः क इत्यत्रोत्तरप्रतिपादकं "नोजीव इति नोशन्दे" इति त्रिचत्वारिंशत्तमपंधं विवृणोति-नो इतीति / 'नोजीव इति शब्दवाच्ये' इत्यस्य स्थाने 'नोजीव इति शब्दवाच्यो' इति पाठो युक्तः, तस्य 'अजीव एव' इत्यनेनान्वयः। 'सर्वनिषेधके' इत्यस्य 'जीवत्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकभेदवदर्थ के' इत्यर्थः, अत्र पर्युदासाश्रयणं न कृतम्, अजीव एवेति सामान्येनोक्तम् , तेन जीवस्य गुण-पर्याययोरपि नोजीवपदप्रयोगो भेदनयाश्रयणेनेष्ट इति ज्ञायते. यदि च जीवस्य गुण पर्याययोनों जीवशब्दप्रयोगो नेष्टस्तदा पूर्ववत् सादृश्याश्रयणं कर्तव्यमिति / 'विवक्षिते' इति 'श्रीयमाणे' इति च पूरितम् / 'तस्मिन्' इत्यत्र तच्छब्देन नोशब्दग्रहणमवलम्ब्य ' तस्मिन् ' इत्यस्यार्थकयनम्-नोशब्द इति / देशनिषेधके नोशब्दे आश्रीयमाणे नोजीव इत्यनेन जीवदेशनिषेध एव प्रतीयेत जीवदेश-प्रदेशी कथं नोजीवशन्दव्यपदेश्यावित्यपेक्षायामाह-देशनिषेधस्येति / 'नान्तरीयकत्वाद' इत्यस्य व्याप्यत्वादित्यर्थः // 43 // नोजीवपदार्थः क इत्यत्रोत्तरप्रतिपादकं चतुश्चत्वारिंशत्तमं “जीवो वा” इति पद्यं विवृणोति- जीवो वेतीति / नोअजीवपदादुक्तदिशा जीवपदार्थों यथा ज्ञायते तथोपदर्शयति-नोशब्दस्येति- नोअजीवशब्दघटकस्य नोशब्दस्य, सर्वनिषेधकत्वे-अजीवत्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकान्योन्याभाववदर्थकत्वे, जीवपदार्थो नोअजीवशन्दव्यपदेश्यः, यतोऽजीवशब्दप्रतिपायो जीवत्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकभेदवान् , तत्सर्वनिषेधो निरुतान्योन्याभाववत्त्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकभेदवान् ; स च जीव एव, यावन्तोऽजीवास्तद्भेदस्य जीवादन्यत्राभावादित्यर्थः। अजीवदेशो यथा बोअजीवशब्दव्यपदेश्यस्तथोपदर्शयति-तस्य देशनिषेधकत्वे चेति-नो अजीवशब्दघटकस्य नोशब्दस्य, देशनिषेधकत्वे- देशनिषेधार्थकत्वे एकदेशनिषेधस्यापरदेशाभ्यनुज्ञाना न्तरीयकत्वादजीवदेशो नोअजीवपदाज्ज्ञेयः, वा- अथवा अजीवदेशो निषिध्यते तेनाजीवदेशनिषेधेनाजीवप्रदेशोऽनुमन्यत इति अजीवप्रदेशो नोअजीवपदाज्ज्ञेयः / 'अजीवगः' इत्यस्य विवरणम्- 'अजीवाश्रितः' इति / उक्कमर्थमभिप्रायस्फो. रणेन स्पष्टयति- "अ मा नो ना प्रतिषेधे" इत्यनुशासनतौल्येऽपीति- प्रतिषेधे इत्यत्र सप्तम्यर्थो वाचकत्वम्, तथा च अशब्दो माशब्दो नोशब्दो नाशब्दश्च प्रतिषेधवाचक इति निरूकानुशासनार्थः, तथा व निरूकानुशासनं
| SR No. | 004344 |
| Book Title | Nayopdesh Part 02 Tarangini Tarni |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yashovijay Gani, Lavanyasuri |
| Publisher | Vijaylavanyasuri Gyanmandir |
| Publication Year | 1956 |
| Total Pages | 282 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 9 MB |