Page Text
________________ नयामृततरङ्गिणी-तरङ्गिणीतरणिन्या समलतो नयोपदेशः / तदानप्रसङ्गः, पशु(त्व-)गोत्वयोः प्रयोगोपाधित्वं शत्युपाधित्वं चेति तु परिभाषामात्रम् , घटादिपदे घटत्वादेरपि तत्त्वापत्तेः, उपाधिभूतेन घटत्वादिना संस्कारोपस्थितेरप्रकारेण निर्विकल्पकापत्तिनिरासस्यापि शक्यभाषणत्वात् , ' पद्मत्वस्मरणस्य पङ्कपदोचरजपदस्य वा कुमुदादिप्रयोगप्रतिबन्धकत्वं शक्तिकोव्यं(ज्य) वा कल्प्यते ' इत्यपि यदुक्तं तदयुक्तम् , अगृहीतपद्मशतः पङ्कजपदात पङ्कजनिकर्तृत्वेन रूपेण कुमुदादिबोधदर्शनात् , अत एवाव्युत्पन्नः / पङ्कजमानय' इति वाक्यश्रवणानन्तरं कुमुदानयने दोलायते, सामान्यशब्दत्वादमीषाम् ; ' विशेषतात्पर्यवशाद् विशेषबोधकत्वम् ' इति यदुक्तं तत्रापि वस्तुगत्या यो विशेषस्तद्बोधकत्वं वा विशेषाकारेण वा ? आये पद्मत्वाननुभवापत्तिः, द्वितीये लक्षणाप्रसङ्गः, न चेष्टागमेऽतिप्रसङ्गदोष- सङ्गमयति-शब्दानुपस्थितस्येति / घटादावव्युत्पन्नस्येति-घटादौ घटादिपदशक्तिमजानानस्येत्यर्थः / तद्भानप्रसङ्गः शाब्दबोधे घटादिभानप्रसनः। पशुपदस्य न लोमवल्लालवत्त्वलक्षणपशुत्वावच्छिन्ने शक्तिः, गोपदस्य च न गोत्वावच्छिन्ने शक्तिः, किन्तु पश्वादिपदव्युत्पत्तिनिमित्तावच्छिन्न एव, एवमपि लोमवल्लाङ्गलवति यत् पशुपदं प्रयुज्यते, गोत्ववति गोपदं च प्रयुज्यते,.. सत् पशुत्व-गोत्वयोः प्रयोगोपाधित्व-शक्त्युपाधित्वयोरुपगमादित्यपि युक्तिरिक' स्वेच्छामात्रनिर्मितमेव, एवं सति घटत्वादेरपि घटादिपदप्रयोगोपाधित्व-शक्त्युपाधित्वयोरेव प्रसक्त्या घटादिपदानामपि घंटत्वाद्यवच्छिन्ने शक्तेपच्छेदापत्तरित्याह-पशुत्व-गोत्वयोरिति / परिभाषामात्र स्वेच्छामात्रकल्पितम्। तत्वापत्ते: प्रयोगोपाधित्व-शक्त्युपाधित्वयोरापत्तेः। ननु घटादिपदस्य यदि घटत्वाद्यवच्छिन्न न शक्तिः किन्तु यस्यां व्यक्तौ घटत्वादिकं वर्तते तस्यामेव व्यक्तौ घटादिपदं प्रयुज्यते, घटादिपदस्य च शक्तिरित्येवं घटत्वादेः प्रयोगोपाधित्व-शत्युपाधित्वयोरुपगमे पादिपदानिर्विकल्पकघटादिव्यक्तिप्रतीतिः स्यादित्यत आह- उपाधिभूतेनेति- 'संस्कारोपस्थितेरप्रकारेण' इति स्थाने 'संस्कारोपस्थितौ प्रकारेण' इति पाठो युक्तः, यद्यपि घटत्वेन रूपेण घटे घटपदस्य न शक्तिः, किन्तु यस्यां ज्यको घटत्वं तस्यामेव घटपदस्य शक्तिरिति शक्त्युपाधिभूते घटत्वे घटपदशक्त्यभावान्न शक्त्या घटत्वस्योपस्थितिः, तथापि संस्कारमात्रेण घटोपस्थितेः सम्भवेन संस्कारप्रभवोपस्थितौ प्रकारेण घटत्वेन घटस्य प्रतीतितो न घटस्य निर्विकल्पकापत्तिरित्येवं गदितुं शक्यत्वादित्यर्थः। शक्यभाषणत्वाद इत्यस्य शक्यं गदितुं योग्यं भाषणं वचनं यस्य तत्त्वादित्यर्थः / यच समुदायशक्त्यनभ्युपगन्त्रा परेण "अस्तु वा परस्य समुदायशक्तेरिव मम पद्मत्वस्मरणस्य कुमुदादौ प्रयोगप्रतिबन्धकत्वम् , यद्वा पङ्कपदोत्तरजपदस्यैव कुमुदादिस्मरणप्रतिबन्धकत्वम्” इत्युक्तं तदपि न समीचीनमित्युपदर्शयतिपनत्वस्मरणस्येति / शक्तिकोज्य घेति- एतच्च "अत एवावयवशक्तावेव केचित् कौज्य कल्पयन्ति" इति ग्रन्थेनोकम् , तदयुक्तवे हेतुमुपदर्शयति- अगृहीतपद्मशक्तरिति- एतावता पङ्कजपदेन पद्मत्वस्मरणं न भवति, संस्कारमात्रेण भवतोऽपि पद्मत्वस्मरणस्य पङ्कजनिकर्तृत्वेन रूपेण कुमुदादिबोधदर्शनेन न तत्र तस्य प्रतिबन्धकत्वम्, पङ्कपदोत्तरजपदस्य तंत्र भावेऽपि पङ्कजनिकतृत्वेन रूपेण कुमुदादिबोधस्य भावेन न तस्यापि तत्र प्रतिबन्धकत्वम् , अत एवावयवशक्तिकोज्यमपि न सम्भवदुक्तिकमित्यर्थः। अत एव पङ्कजपदात् पङ्कजनिकर्तृत्वेन रूपेण कुमुदादिबोधभावादेव / अव्युत्पन्नः पङ्कजपदस्य पने समुदायशक्तिमजानानः प्रमाता, पङ्कजपदस्य पदें शकिं जानानस्तु प्रमाता 'पङ्कजमानय' इंति वाक्यश्रवणानन्तरं पङ्कजनिकर्तृपद्मानयनस्य कार्यत्वं निश्चिनोत्येवेति न स कुमुदानयने दोलायत इत्यत उक्तम् - अव्युत्पन्न इति / ऋजूनां यदपि मतम्-घटादिपदानां विशेषतात्पर्यसाहाय्येन नीलघटादिबोधकत्ववत् पङ्कजपदस्यापि पङ्कजनिकर्तृविशेषपद्मतात्पर्यग्रहसाहाय्येन पद्मान्वयबोधकत्वसम्भवादपि न तत्र शक्तिः, इति तदपि न समीचीनमित्यावेदयतिसामान्यशब्दत्वादिति-पद्मकुमुदादिसाधारणधर्मावच्छिन्नवाचकत्वादित्यर्थः / अमीषां पहजादिशब्दानाम् / विशेष. तात्पर्यवशात् पङ्कजनिकर्तृविशेषपद्म पङ्कजपदं बोधयतु' इति तात्पर्यवशात् , 'पङ्कजपदं पङ्कजनिकर्तृविशेषपद्मविषयकबोधेच्छयोच्चरितम्' इति तात्पर्यग्रहसहकारेणेति यावत् / विशेषबोधकत्वं पङ्कजनिक विशेषपद्मबोधकत्वम् / उक्तस्यायुक्तत्वं भावयितुं विकल्पयति-तत्रापीति / आद्य वस्तुगत्या पङ्कजनिकर्तृरूपसामान्यस्य यः पद्मव्यक्तिलक्षणविशेषस्तद्बोधकस्वमिति पक्षे / पनत्वाननुभवापत्तिः पद्मत्वेन रूपेण पद्मस्यानुभवो न स्यात्, किन्तु पङ्कजनिक त्वेिनैव विशेषस्य परमभ्यक्तिलक्षणस्य प्रतीतिर्भवेत् / द्वितीये पङ्कजनिकविशेषपदमस्य पदमस्वरूपविशेषाकारेण बोधकत्वमिति पक्षे /
| SR No. | 004344 |
| Book Title | Nayopdesh Part 02 Tarangini Tarni |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yashovijay Gani, Lavanyasuri |
| Publisher | Vijaylavanyasuri Gyanmandir |
| Publication Year | 1956 |
| Total Pages | 282 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 9 MB |