Nayopdesh Part 02 Tarangini Tarni

SR No.: 004344
Original Sutra Author: N/A
Author: Yashovijay Gani, Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasuri Gyanmandir
Publication Year: 1956
Total Pages: 282
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 9 MB

Page 144

नयामृततरबिणी-तरङ्गिणीतरणिभ्या समहतो नयोपदेशः। AA स्यात्, प्रतिष्ठितप्रतिमावन्दन-पूजन-नत्यादिना फलविशेषहेतुत्वस्येत्थमेव वक्तुं शक्यत्वात्, न च यजमानगतादृष्टं तदाहितं तथा, चाण्डालादिस्पर्शेन व्यधिकरणेन तन्नाशायोगात्, यजमानस्य तददृष्टक्षये पूज्यत्वानापत्तेः / एतेन सम्बन्धविशेषेण यजमानगतादृष्टस्य प्रतिमागतत्वसमर्थनमपि प्रत्याख्यातम् / यत्तु 'प्रतिष्ठाविधेर्देवतासविधानस्य स्वाभेद-स्वीयत्वादिज्ञान-तदाहितसंस्काररूपस्योत्पादात् फलोत्पत्तिः, चाण्डालादिस्पर्शे च तदभावात् फलाभावः' इति कस्यचिन्मतम् , तत् तु मुक्तिप्रतिष्ठितदेवताया अभिमानाभावात् प्रतिष्ठया तदुपकारस्याशक्यक्रियात्वाचाचायैरेव दूषितम् , तदुक्तम्" मुक्यादौ तत्त्वेन प्रतिष्ठिताया न देवतायास्तु। स्थाप्ये न च मुख्येयं, तदधिष्ठानाधभावेन // 1 // इज्यादे च तस्या उपकारः कश्चिदंत्र मुख्य इति / तदतत्त्वकल्पनैषा बालक्रीडा समा भवति" // 2 // [ ] इति / यदपि प्रतिष्ठितं पूजयेदिति विधिः प्रतिष्ठाकालीनयावदस्पृश्यस्पर्शाभावविशिष्टप्रतिष्ठाध्वंसस्तद्विशिष्टप्रतिमापूजनं वा फलप्रदम् , क्तप्रत्ययादतीतत्वलाभाद्' इति गङ्गेशोपाध्यायैरुक्तं तदपि तुच्छम् , प्रतिष्ठया जनितं तत्. स्वफलं यजमाने जनयित्वा नश्यत्येवेति तन्नाशानन्तरमपि चिरं कालं प्रतिष्ठितप्रतिमा पूजनीयैव भवति लोकानाम्, ततः फलविशेषोत्पत्तिरपि भवति, यदि च यजमानगतादृष्टमेव प्रतिष्ठितप्रतिमापूजनादिकर्तणां फलविशेषजनकं तदा तददृष्टनाशे तददृष्टरूपफलविशेषजनकस्याभावात् तदानीं फलविशेषो न स्यादेवेति निष्फलं पूजादिकं न प्रेक्षावद्भिराचरणीयमिति पूज्यत्वमेव प्रतिमाया न भवेदित्याह-यजमानस्येति / तददृष्टक्षये प्रतिष्ठाजनितादृष्टस्य नाशे सति / पूज्यत्वानापत्तेः प्रतिष्ठितप्रतिमायाः पूजनीयत्वं न स्यादित्यर्थः / एतेनेत्यस्य प्रत्याख्यात. मित्यनेनान्वयः, एतेन प्रतिष्ठाहितयजमानगतादृष्टनाशे प्रतिमायाः पूज्यत्वानापत्तिदोषेण / सम्बन्धविशेषेण स्वाश्रयकर्तृक प्रतिष्ठाकर्मत्वलक्षणपरम्परासम्बन्धेन। कस्यचिन्मतान्तरमुद्भाव्य दूषयति- यत्त्विति- अस्य 'इति कस्यचिन्मतम्' इत्यनेनान्वयः। प्रतिष्ठाविधेः, इत्यस्य 'उत्पादाद्' इत्यनेनान्वयः / “देवताल विधानस्य” इत्यस्य स्थाने "देवतासन्निधानस्य" इति पाठो युक्तः / देवतायाः स्वर्गादिस्थानगताया अत्रागमनासम्भवात् तत्संयोगलक्षणं सन्निधानं न सम्भवतीत्यत आह- स्वाभेदेति- देवतायाः प्रतिमायां यत् स्वाभेदज्ञानं मदभिन्नेयमित्याकारकम, स्वीयत्वादिशानं मदीयेयं प्रतिमेत्याकारकं ज्ञानं स्वीयत्वज्ञानम् , आदिपदादेतस्याः प्रतिमायाः स्वाम्यहमित्यादिज्ञानस्योपग्रहः, स्वामेदज्ञानस्वीयत्वादिज्ञानरूपत्वे देवतासन्निधानस्य कालान्तरेऽभावात् तजन्यफलं कालान्तरे न स्यादत आह-तदाहितेतिस्वामेदज्ञान-स्वीयत्वादिज्ञानजन्येत्यर्थः, तदभावात् स्वाभेद-स्वीयत्वादिज्ञान-तदाहितसंस्काररूपस्य देवतासन्निधानस्याभावात् / तत्तु तन्मतं पुनः, अस्य दूषितमित्यनेनान्वयः / कस्माद्धेतोः कैर्दूषितमित्यपेक्षायामाह-मुक्कीति- मुक्तौ प्रतिष्ठितायाःस्थितायाः, देवतायाः-सिद्धात्मस्वरूपायाः, ममेयं प्रतिमा, अस्याः प्रतिमाया अहं स्वामीत्याकारकाभिमानाभावात्, कृत. कृत्यस्य भगवतः सिद्धस्य प्रतिष्ठया कस्यचिदुपकारस्याशक्यक्रियात्वात् कर्तुमशक्यत्वाच, आचार्यैरेव जैनाचार्यरेव, दृषितं . खण्डितमित्यर्थः। आचार्योकमतखण्डनहेतुमुपदर्शयति- तदुक्तमिति- मुक्त्यादौ प्रतिष्ठिताया देवतायास्तु तत्त्वेन- प्रतिमा स्वामित्वादिना, अभिमानो न, स्थाप्ये- मुक्तिप्रतिष्ठितदेवे, इयं- प्रतिमा मुख्या ने च, मुक्तिप्रतिष्ठितदवेस्य प्रतिमाद्यधिष्ठाबाद्यभावेनेत्यन्वयः, अर्थस्तु व्यक्त एव // 1 // इज्यादेः-प्रतिष्ठादिकर्मणः, तस्याः-मुक्तिप्रतिष्ठितदेवतायाः, कश्चिदुपकारोऽत्र न च मुख्यः, इति- एतस्मात् कारणात्, एषा-देवतासान्निध्यादिरूपा तदतत्त्वकल्पना बालक्रीडासमा भवतीत्यन्वयः, अर्थस्त सुगमः // 2 // चिन्तामणिकृन्मतमुपदर्शनपूर्वकं प्रतिक्षिपति-यदपीति- अस्य गङ्गशोपाध्यायैरुक्तमित्यनेनान्वयः। “विधिः" अस्य स्थाने "विधेः" इति पाठः सम्यक. प्रतिष्ठितं पूजयेदिति विधिवाक्यादित्यर्थः / प्रतिति'प्रतिष्ठाकालीनो यो यावदस्पृश्यस्पर्शाभावस्तद्विशिष्टः प्रतिष्ठाध्वंसः फलप्रदः, वा अथवा, निरुक्तप्रतिष्ठाध्वंसविशिष्टप्रतिमापूजनं फलप्रदम् / तप्रत्ययात् प्रतिष्ठितमित्यत्र प्रत्ययात्, भतीतत्वलाभात् प्रतिष्ठाया अतीतत्वलाभादित्यर्थः /