Nyayakandali

SR No.: 004336
Original Sutra Author: N/A
Author: J S Jetly, Vasant G Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1991
Total Pages: 748
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 16 MB

Page 75

न्यायकन्दलीसंवलितप्रशस्तपादभाष्यम न्यायकन्दली वाच्यवाचकभावे हि तस्माच्छब्दात्तदर्थो ज्ञायते न विहेदमिति / आधा-धारभूतानामिहप्रत्ययहेतुरिति कुण्डबदरसम्बन्धो न व्यवच्छिद्यते, तदर्थमयतसिद्धानामिति / [28] अत्र केचिदयुत सिद्धपदं विकल्पयन्ति-कि युतौ न सिद्धौ? आहोस्विदयुतौ सिद्धौ? यदि युतौ न सिद्धौ, कस्तयोः सम्बन्धः, धम्मिणोरभावात् / अथायुतौ सिद्धौ, तथापि कः सम्बन्धोऽपृथक सिद्धत्वादेव / भिन्नयोहि सम्बन्धो यथा कुण्डबदरयोरिति / / तदपरे न मृष्यन्ति / नास्यायमर्थो युतौ न सिद्धौ न निष्पन्नाविति, असतोः समवायानभ्युपगमात् / नाप्यस्यायमर्थः-'अयुतौ सिद्धावेकात्मको सिद्धाविति, एकात्मकत्वे टेकमेव वस्तु स्यानोभयम्, परस्परात्मकत्वाभावलक्षणत्वादुभयरूपतायाः। न च तदेकं [हिं०] [28] तस्मान्न स्वरूपाभेदोऽपि इतिः - न केवलं स्वरूपासिद्धिः स्वरूपाभेदोऽपीति / 'अयस्पिण्डः इति कस्कादिः / [पं०] "तत्पदस्येति / आकाश इति-शब्दस्य / तस्माच्छन्दादिति - आकाशलक्षणात् / तदर्थ इति - आकाशरूपः / [28] किं युतौ न सिद्धाविति प्रसज्योऽयं नत्र / द्वौ हि नौ समाख्यातौ पर्युदासप्रसज्यको / पर्युदासः सदृग्ग्राही प्रसज्यस्तु निषेधकृत् // आहो स्विदयुतसिद्धाविति पर्युदासप्रतिषेधौऽयम् / अपृथग्भूतौ संतो जातौ - इत्यर्थः। तदपरे न मृष्यन्तीति अपरे वैशेषिकाः। परस्परात्मकत्वाभावलक्षणत्वादिति - घटपटवत् / अथ यद्येकात्मकत्वे एकमेव वस्तु स्यादस्तु तर्हि / [कु०] [28] न हि भवति रूपे रस इति समवायमसहमानांस्तादात्म्यवादिन उत्थापयम्ति अत्र केचिदिति (कं. 14.25) / 'कस्तयोः सम्बन्ध इति (कं. 15.1) यः समवायः स्यादिति शेषः / 'नास्यायमिति (कं. 15.3) प्रथमपक्षानङ्गीकारपरहित इत्यर्थः / नाप्ययमिति (कं. 15.4) द्वितीयोङ्गीक्रियते / तथापि न तत्तादात्म्यमित्यभिप्रायः / एकमेव वस्तु स्यादिति (कं. 15.4) तथा च द्विवचनानुपपत्तिरित्यर्थः / / ननु परस्परात्मकत्वाभावविरहोऽपि भेदो व्यवह्रियते यथा वृक्षाणां वनमितीत्याशङ्कयाह न च तदेकमिति (कं. 15.5) / परस्परविलक्षणेनेति (कं. 16.6) 'इह तन्तुषु पट:' इह गोषु गोत्वमित्येवमयुतसिद्धयोरवयवावयविनोर्जातिजातिमतो: परस्परविरुद्धसङ्ख्यादिधर्मवत्तया प्रतिभासनादेकत्वमयुक्तं, वृक्षाणां वनमित्यत्रापि अनियतनिर्देशानां वृक्षाणां बहत्वसङ्ख्यैव वनमिति दृष्टमिति दष्टान्तोऽपि न युक्त इत्यर्थः / अत्र प्रयोगः विप्रतिपन्नं भेदवत् विरुद्धधर्माध्यस्तत्वात् प्रतिपन्नवदिति / तदेतदाह विलक्षणेऽति [पि] भेदविलक्षणत्वाद् भेदप्रमाणत्वादित्यर्थः / 1 सिद्धि-कं. 1; कं. 2 / 2 भूतत्वादेव-जे. 1; जे. 3 / 3 नाप्ययमर्थः-जे. 1; जे. 3 / 4 अयुती सिद्धाविति-कं. 1; कं. 2 / 5 स्वरूपाभावोऽपीति-अ, ब; 6 अय:पिण्ड-मु.। 7 आकाशपदस्य - कं.। 8 क: सम्बन्धः - कं.। 9 नह्ययमस्य - कं.। 10 नाप्यस्यायम-कं.।