Nyayakandali

SR No.: 004336
Original Sutra Author: N/A
Author: J S Jetly, Vasant G Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1991
Total Pages: 748
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 16 MB

Page 620

टिप्पणपञ्जिकाकुसुमोदगमादिटीकात्रयोपेतम् प्रशस्तपादभाष्यम् ... तस्मात् पञ्चावयवेनैव वाक्येन परेषां स्वनिश्चितार्थप्रतिपादनं क्रियते, इत्येतत्परार्थानुमानं सिद्धमिति / / न्यायकन्दली शब्दोऽपि प्रयत्नानन्तरीयकः। न च तथाकाशववप्रयत्नानन्तरीयक इत्यनुसन्धानेनान्वयव्यतिरेकाभ्यां दृष्टसामर्थ्यस्य दृष्टाविनाभावस्य प्रयत्नानन्तरीयकत्वस्य शब्दे धर्मिण्यनुसन्धानमवस्थानं गम्यते / यथा यत् कृतकं तदनुष्णं दृष्टं घट इति सत्यपि बहिाप्ति'सम्भवेऽपि कदाचित् कृतकस्तेजोऽवयवी अनुष्णो न भवति, प्रमाणविरोधात् / तथा यत् प्रयत्नानन्तरीयकं तदनित्यमिति बहिर्व्याप्तिसम्भवे कदाचित् प्रयत्नानन्तरीयकः शब्दोऽनित्यो न भवेविति विपक्षा'शङ्कायां हेतोरसाधकत्वे तस्मादनित्यः शब्द इति प्रत्याम्नायः, यस्मानित्यत्वप्रतिपादकं प्रमाणं नास्ति तस्माच्छब्दोऽनित्यो नित्यो न भवतीत्यर्थः। अनेनान्यव्यावृत्तिवाचिना विपरीतप्रमाणाभावग्राहकं प्रमाण'मुपस्थाप्य तवमावे प्रतिपादिते 'विपर्ययशङ्कानिवृत्तौ दर्शिताविमाभावाद्धतोमण्युपसंहृताद् व्याप्तिग्राहकप्रमाणबलेन निविचिकित्सः साध्यं प्रत्येति, नापरं किञ्चिदपेक्षत इत्यनेन * प्रत्याम्नायेनानित्य एव शब्द इति प्रतिपिपादयिषितस्यार्थस्य परिसमाप्तिनिश्चयो गम्यते / [क०] इत्यभिप्रायेण प्रत्याम्नायतात्पर्य व्याचष्टे - अनेनेति (कं. 254) / विपरीतप्रमाणाभावग्राहक प्रमाणमित्यत्र तर्काद्वितीयेन प्रमाणशब्देनोग्यते प्रमाणांगत्वात्तदनेन यदि नित्यं स्यात्, प्रयत्नानम्तरीयको न भवेदिति विपक्षेऽनिष्टा• पत्तिमुपस्थाप्य.प्रत्याम्नाय प्रकृतसाधनसामर्थ्यकविषयिणा (णी) जिज्ञासां प्रमातुर्जनयतीत्युक्तं भवति / नन्वेवं यदि समस्तमेव पंचावयवं वाक्यं समर्थसाध [न] मेव प्रतिपादयति तहि साध्यप्रतीतिः कुत इत्यत माह पशिताविनाभावाविति (कं. 254) बाधकप्रमाणाभावेन तदेकनियतपक्षेतरत्वोपाधिशंकाया अनवकाशत्वव्याप्तिसंकोचस्वाभावेन पक्षधमंतासहायव्याप्तिग्राहकं प्रमाण पक्षे साध्यमुपस्थापयतीति भावः / तदेवमुपक्रमे स्वनिश्चिताशब्दस्य लिंगपरतायां भाष्यं योजितम् / इदानीं तस्यैव साध्यधर्मपरत्वे निगमनस्यापि साध्यपरत्वं वक्तव्यम् / तच्च दुर्वचनम्, तत्सूचनीयस्य तस्य साधनं प्रत्येवांगभावादित्यत आह साध्ये (ध्यम) पि [इति] (कं. 254) / यद्यपि तेषामप्यवयवानां साधनसामर्थ्यस्य व्याप्तेः प्रतिपादममवान्तरण्यापारो यथा तद्वदस्याप्यबाधितविषयत्वासत्प्रतिपक्षत्वपसामर्थ्यप्रतिपादनमवान्तरव्यापार इति सुवचनमेव, तथापि श्रूयमाणानुसारेण साध्यपरत्वव्याख्यानं धार्यत इति भावः। - १न चाकाश-कं. 1, कं.२। 2 मुपस्थापनं - कं. 1; कं. 2 / 3 सम्भवे कृतक-कं. 1: कं.२। 4 विपक्षशङ्कायो - जे. 1, जे. 3 / 5 च्छब्दो नित्यो न-कं.१; कं.२।६ मुपस्थाप्यते, उपस्थापिते च * तदभावे-कं.१; कं. 2 / 7 विपरीत-कं.१, कं.२। 8 पेक्ष्यते-कं. 1, कं. 2 /