Page Text
________________ टिप्पणपनिकाकुसुमीदगमाविठीकानयोपेतम् 531 न्यायकन्दली [191] अत्रोच्यते-पदानि वाक्यार्थप्रतिपादनाय प्रयुज्यन्ते / तानि प्रत्येक पदार्थ संसर्गास्मकं वाक्यार्थ प्रतिपादयितुमशक्नुवन्त्यपर्यवसितव्यापारत्वाद् एकार्थकारीणि पदान्तराण्यपेभन्ते / यत्र पुनरमीभिर्वाक्यार्थः प्रतिपादितः, तत्रैषां शग्वान्तरापेक्षा नास्त्येव, स्वग्यापारस्य कृतत्वात् / यस्तैः प्रतिपावितोऽर्थः स नोपपद्यत इति चेत् ? 'मोपपादि, नार्थस्याविरोधों पपादनमपि शब्दस्य व्यापारः, किन्तु प्रतिपादनम् / तच्चामेनासन्निहितेऽपि रात्रिवाक्ये कृतमेव / प्रतीयते हि दिवाऽभोजनवाक्यात् पीनस्याभोजनम्, निःसन्दिग्धाऽभ्रान्ता 'चेयं प्रतीतिः, अन्यथार्थापसेरपि प्रवृत्त्यभावात् / 'निश्चित्येव हि पीनस्य विवाऽभोजनप्रमाणसिद्धस्यानुपपत्तिर्न युक्तेति तदुपपादनार्थमयंते, सम्बिग्धे विपरीतत्वेन चावधारिते ‘त्वस्मिन् कस्योपपत्तयेर्थान्तरकल्पना स्यात् ? न चार्थयोः [हिं०] [191] एकार्थकारीणि इति :- एकोऽर्थो वाक्यार्थप्रतिपत्तिलक्षणः / यत्र पुनः इति :-भमीभिः परित्यर्थः / मिथ्यात्वाज्ञानसंशयभेदात्त्रिविधमप्यप्रामाण्यं दिवाभोजनवाक्ये निराचष्टे प्रतीयते हि इत्यादि। मनु पीनस्वभोजनाभावयोः परस्परविरोधाद रजनीभोजनवाक्यं विना कथमर्थ"प्रतीतिः सम्भवतीत्याह न चार्थयोः इति प्रतीतिरनुभवसिद्धा नाप्रतीतिर्भवति / अनुमितानुमानमिति दिवाभोजनवाक्या तवनमानं ततोऽपि रात्रिभोजनलमणस्यार्थ"स्यानुमानमिति, तथा च प्रयोगः देवदत्तो रात्रिभोजनवान रसायनाचकृतपीतत्वे सति विवाऽनुजामत्वाद् महमिवेति / अर्थापत्तिः // [10] [191] मत्रोच्यते इति (कं. 224.22) श्रीधरेण / "स्वव्यापारस्य हतत्वाविति (कं. 224.25) इदमुक्तं भवति-पीनो देवदत्तो दिवा न भुङ्क्ते' इत्यतैरेव पदैरर्थः प्रतिपादितो 'रात्रौ भक्ते' इति / शम्दान्तरेण कि साध्यं? पर माह यस्तैरित्यादि (कं. 224.25) तैरिति 'दिवा भक्ते / इत्येभिः पर्योऽर्थः पीनस्वलक्षण उक्तः स / रात्री भुङ्क्ते इति वाक्यं साक्षादुक्तं विना न (दिवा न) भुङ्क्ते घटत इति बाक्यार्थ:। श्रीधरः प्राह "मोपपादीत्यादि (कं. 224.25) / अर्थापत्तेरपीति (कं. 225.3) त्वदिष्टायाः। विपरीतत्वेन "वा अवधारित इति (कं. 225.4) [10] [191] अत्रोच्यत इति (कं. 224) प्रमाणान्तरापनीतापनि रपेक्षेण दिवा भुङ्क्त इति वाक्यं स्वार्थ बोधयत्येवेति पूर्व यदुक्तं तदेवानुकूलतर्कसहितमुच्यत इत्यर्थः / किं तर्हि पाम्दस्यानुपपत्तिः क्यापि नास्तीत्यत आहपदानीति (कं. 224)- एकार्थकारीणीति (कं. 224)- एकोऽर्थ:- संसर्गप्रतीतिः / पुनरपि परस्य प्राचीमेव (?) प्रान्तिमाशङ्कते - यस्तरिति (कं. 224) / यु(उ)क्तं स्मारयन्परिहरति मो(मो) पपादौति (कं. 224) - कथं कृतमित्यत्र प्रत्यक्ष प्रमाणमाह-प्रतीयत इति (कं. 225) सामग्र्यभावे ज्ञातोऽयं प्रत्ययः संशयो वाऽस्तु विपर्ययो वेत्यत 1 संस्पर्शा-कं.१; कं. 2 / 2 यस्तैरुपपादितो-कं.१ .2 / 3 नोपपादि-कं.१ . 2 / 4 धापादनम् - जे. 3 / 5 चात्रे-कं. 1; कं.२। 6 निश्चितस्यैव - कं. 1, कं. 2 / 7 पपादन - कं. 1, कं.२ .3 / 8 तस्मिन्-कं. 1, कं. 2, जे.३। 9 परस्पराविरोधाद्-म। 10 प्रतीतिरित्याह-अ, ब, क / .11 स्यानुमिति:--अ, ब, क। 12 स्वव्यापारकृतकत्वादिति-ब। 13 नोपपादि-कं.१। 14 चावधारिते-कं. 1 /
| SR No. | 004336 |
| Book Title | Nyayakandali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | J S Jetly, Vasant G Parikh |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1991 |
| Total Pages | 748 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |