Nyayakandali

SR No.: 004336
Original Sutra Author: N/A
Author: J S Jetly, Vasant G Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1991
Total Pages: 748
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 16 MB

Page 498

टिप्पणपञ्जिकाकुसुमोदगमाविटीकात्रयोपेतम् 473 न्यायकन्दली [177] नन्वेवमप्यलक्षणमिदमव्यापकत्वात् / त्रिविधो हि हेतुः- अन्वयी, व्यतिरेको, अन्वयव्यतिरेकी चेति / तत्रान्वयी विशेषोऽभिधेयः प्रमेयत्वात् सामान्यवत् / अस्य हि पक्षादन्यः सर्व एव सदसत्प्रभेदः सपक्षः, प्रमातमात्रस्य प्रमाणमात्रापेक्षयाऽनभिधेयस्याप्रमेयस्याभावात् / यश्च पुरुषमात्रस्यानभिधेयोऽप्रमेयश्च स वाजिविषाणवदसन्नेव, न 'वाऽसन् सपक्षो विपक्षो वा स स्यानिःस्वभावत्वात् / यश्च 'सन् स सर्वः सपक्ष एवेति तदभावे च नास्त्येवेत्यव्यापकं लक्षणम् / 'व्यतिरेकाभावाच्चागमकमेव तदिति चेन्न, अन्वयाव्यभिचारात् / अन्यस्य सद्भावादन्यस्य 'सिद्धिरित्यत्रान्वयः कारणम्, तस्य तु व्यभिचारप्रतीतिरपवादिका / अस्ति तावत् प्रमेयत्वाभिधेयत्वयोरन्वयः सर्वत्र प्रमेयेऽभिधेयत्वस्य दर्शनात् / न च व्यभिचारो दृष्टो नापि शङ्कामारोहति, यं यं व्यतिरेक [टि०] [177) मीमांसका हि सङ्केतविषयत्वास्गोस्वादिसामान्यमेव शब्दाभिधेयमाहुन तु गोपिण्डादिष्यक्तिविशेषमिति / ततस्तान्प्रति गोपिण्डरूपस्य विशेषस्य शब्दाभिधेयस्वं साधयितुमुक्तं विशेषोऽभिधेय इति / यश्च 'पुरुषमात्रस्य इति पुंजात्यालिङ्गि तस्येत्यर्थः / 'अथ पर एवाचार्योत्तरमाशङ्कते व्यतिरेकामावाद् इति / ननु यद्यन्यस्य सद्भावाद् [पं०] [177] परवाक्यं नन्वेवमित्यादि (कं. 203.15) / सदसत्प्रमेव इति (क. 203.17) सत्प्रभेदो घटादिः अ[स]त्प्रभेदस्तु प्रागभावप्रध्वंसाभावेतरेतराभावरूपोऽत्र ग्राह्यः / नात्यन्ताभावरूपः, अत्यन्तासतो हि वाजिविषाणादेनं क्वापि सपक्षत्वं नापि विपक्षत्वं दष्टम। प्रमातृमात्रस्येति (कं 203.17) एकस्य कस्यचिस्प्रमातुर्भ वेदप्यनभिधेय: सन् अप्रमेयः कश्चित्पदार्थः, तन्निवृत्त्यर्थमाह प्रमातृमात्रस्य / प्रमातृसामान्यस्य जात्यालिङ्गितस्येत्यर्थः / प्रमाणमात्रापेक्षयेति (कं. 203.18) प्रमाणसामान्यमुद्दिश्य / अनभिधेयस्येति (कं. 203.18) साध्याभावस्य / 'अप्रमेयस्येति (कं. 203.18) साधनाभावस्य / अव्यापकं लक्षणमिति (कं. 203.20) तदभावो हि साध्यधर्माभावः स चात्र नास्ति सपक्षत्वात्सर्वस्य अव्यापकम् / पर एवाचार्यमाशङ्कते व्यतिरेकाभावादित्याद्रि (कं. 203.21) 'एतदिति (कं. 203.21) साधनम् / अन्वयाव्यभिचारादिति (कं. 203.21) अन्वयस्याविसंवादात् / अन्यस्येति [कु०] [177] नन्वेवमपीति (कं. 203.15) / अभावादिति (कं. 203.18) निरूपाख्यात्वादित्यर्थः / विधिनिषेधब्यवहाराविषयत्वादित्यर्थः / तवभावे च नास्त्येवेत्यव्यापकमिति (कं. 203.20) एतच्च सम्मिलितमव्यापकमित्यर्थः / अन्वयाव्यभिचारादिति (कं. 203.21) अव्यभिचारो हि गमकत्वे कारणम् / अन्वयव्यतिरेको तु केवलं तन्निश्चयोपायावित्यर्थः / ननु यद्य [भिधेय]त्वमात्रेण तर्हि प्रमेयत्वमैत्रतनयत्वाभ्यामनित्यत्वस्यामते अपि गम्ये जातामित्यत आह अन्यस्य सद्भावादिति (कं. 203.22) / व्यभिचारप्रतीतिरपवादिकेति (कं. 203.22) तच्छंका चेति शेषः / 1 प्रमाणमात्रस्यवापेक्षया-जे. 1; जे. 2 / 2 वा सपक्षो- कं. 1; कं. 2 / 3 सत्-कं. 1, कं. 2; यस्तु सत् जे. 1 / 4 व्यतिरेकाभावात्-कं. 1, कं. 2 / 5 सिद्धिरत्रान्वयः-जे.१। 6 त्वदर्शनात् -जे. 1 / . 7 मात्रश्च -अ, ब। 8 अर्थ-ड। 9 तद् - कं.१।