Nyayakandali

SR No.: 004336
Original Sutra Author: N/A
Author: J S Jetly, Vasant G Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1991
Total Pages: 748
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 16 MB

Page 464

टिप्पणपत्रिकाकुसुमोदममादिडीकात्रयोपेतम् न्यायकन्दली ध्यावृत्तिग्रहणाद्विशेषोऽयमिति विवेकः। निर्विकल्पकवशायां च पिण्डान्तरानुसन्धानाभावात् सामान्यविशेषयोरनुवृत्तिव्यावृत्ती धर्मो न गृहोते, तयोर'ग्रहणान्न विविच्य ग्रहणम्, स्वरूपग्रहणं तु भवत्येव तस्यान्यानपेक्षत्वात् / अत एव निविकल्पेन सामान्यविशेषस्वलक्षणानां न विशेषणविशेष्य'भावावगमः, तस्य भेदावगतिपूर्वकत्वान्नि'विकल्पकं च सामान्यादीनां परस्परभेदानध्यवसायात् / ततः परं तु सविकल्पकं सामान्यविशेषरूपतां प्रत्येति पिण्डान्तरमनुसन्दधानस्यात्मनोऽनुवत्तिव्यावृत्ती धर्मों प्रतिपद्यमानस्यन्द्रियद्वारेण तथाभूतप्रतीत्युपपत्तेः। [168] सौगताः पुनरेवमाहुः-स्वलक्षणान्वयव्यतिरेकानुविधायिप्रतिभासं निर्विकल्पक वस्तुन्यभ्रान्तम्, अतस्तदेव प्रत्यक्षं न सविकल्पकम, तस्य वासनाधीनजन्मनो वस्त्व[टि०] [168] सौगताः पुनः इति-स्वविकल्पकमर्थे प्रमाणं न भवति तदजन्यत्वात् 'शुक्तिकायां रजतज्ञानबदिति [40] दुल्लेखशून्यं प्रतिसन्धान ग्राह्यम् / उल्लेखशेषखेरितं (शेखरित) हि प्रतिसंधानं सविकल्पकमेव दृष्टम् / न प्रत्येतीति (कं. 189.22) निर्विकल्पकं कर्तृ / स्वरूपाहणमिति (कं. 189.26) अस्तित्वग्रहणम् / सामान्यविशेषस्वलक्षणानामिति (कं. 189.26) सामान्यं सत्ता द्रव्यत्वादि 1 विशेषः पृथिवीत्वादि 2 स्वलक्षणं व्यक्तिः 3 इति त्रयाणाम / 'विशेष्यविशेषणभावानुगम इति (कं. 190.1) विशेष्यभावो विशेषस्वलक्षणयोः विशेषणभावस्तु सामान्यस्येति द्रष्टव्यम् / सामान्यादीनामिति (कं. 190.2) सामान्यविशेषस्वलक्षणानाम् / तथाभूतप्रतीत्युपपत्तेरिति (क. 190.4) सामान्यविशेषरूपप्रतीतिसम्भवात् / . : [168] न सविकल्पकमिति (कं. 190.6) अत्र साधनमाहुः सौगताः सविकल्पकमर्थे प्रमाणं न भवति तदनन्यत्वात् शुक्तिकायां रजतज्ञानवत् / वस्त्वनुरोषिप्रतिभासस्येति (कं. 190.7) पूर्वदृष्टतत्कालदृष्टयोरेक्याध्य [कु०] व्यत्क्यन्तरं सविकल्पकेन गृहन् प्रतिसन्धत्ते तज्जातीयमिति / तदिदं प्रतिसन्धानं पूर्व निर्विकल्पकेन सामान्यग्रहणेन सङ्गच्छतेति भावः / यद्युभयं गृह्णाति तहि सविकल्पकात्कोऽस्य विशेष इत्यत आह यदि परमिति (कं. 18921) / अनुवृत्तिव्या वृत्तिधर्मादिति (कं. 189 25) अनुवृत्तिध्यावृत्तिरूपा (पो) विवेको विषयभूतो यथासङ्ग्यं सामान्यविशेषयोः धर्मावित्यर्थः / अन्यानपेक्षत्वादिति (कं. 18926) इन्द्रियसन्निकर्षमात्रापेक्षितादित्यर्थः / उक्तमर्थ वंधHदष्टान्तेन स्पष्टयति अतःपरमिति (कं. 190.2) / तदयं प्रमाणार्थः-निर्विकल्पकं विशेषणविशेष्यभावं नावगाहते अननुसंहितपिण्डान्तरस्य (1) जायमानत्वात्, यत्पुनविशेषणविशेष्यावगाहि तदनुसंहितपिण्डान्तरस्यैव भवति यथा सविकल्पकमिति व्यतिरेकी। .[168] स्वलक्षणान्वयेति (कं. 190.5) स्वलक्षणस्यैवार्थक्रियासमर्थत्वात् तस्मादुत्पन्नमित्यर्थः / वासनाधीन. जन्मन इति (कं. 190.6) सामान्यादीनां सर्वेषामवस्तुतया सर्वसामर्थ्यविरहिणां विकल्पं प्रति कारणत्वानुपपत्ते 1 अग्रहणानतु - जे. 3 / 2 भावानगमः - कं. 1, कं. 2; जे. 3 / 3 निर्विकल्पकेन च-कं. 1, कं. 2 / 4 अतःपरं-कं. 1, कं. 2 / 5 शुक्तिकया-अ, ब / 6 विशेषणविशेष्य - कं। 7 श्यावृत्ती धमाँ - कं /