Nyayakandali

SR No.: 004336
Original Sutra Author: N/A
Author: J S Jetly, Vasant G Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1991
Total Pages: 748
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 16 MB

Page 431

न्यायकवलीसंवलितप्रशस्तपावभाज्यम् 406. न्यायकन्दली धर्मक इत्यपरे। ततो विप्रतिपत्तेः किस्विवयमुत्पत्तिधर्मा आहोस्विदेवं न भवतीति संशये 'विचारात्मकस्तर्कः प्रवर्तते। यद्ययमुत्पत्तिधर्मकः तदैकस्यानेकशरीरावि'संयोगलक्षणः संसारस्तदत्यन्तविमोक्षलक्षणश्चापवर्गो 'नोपपद्यते / अनुत्पत्तिधर्मके तु ज्ञातरि स्यातां संसारापवर्गावित्यनुत्पत्तिधर्मकेणानेन भवितव्यमिति / किमस्य सम्भावनाप्रत्ययस्य प्रयोजनम् ? तस्वज्ञानमेव, प्रतिपक्षनिश्चयवत्प्रतिपक्षसंशयेऽपि हि हेतोरप्रवृत्तिरेव, वस्तुनो द्वरूप्याभावात् / यथाभट्टमिश्रा :-- यावच्चाव्यतिरेकित्वं शतांशेनापि शङ्कयते / विपक्षस्य कुतस्तावद्धतोगममिकाबलम् // इति / [टि०] मित्यादि:-'अस्य हेतोविपक्षेऽव्यतिरेकित्वमनिवृत्तिरित्यर्थः / प्रमाणस्य करणत्वेन इति-इति कर्तव्यतासाहायकसम्पतिविशेषः / 'न प्रसङ्गो हेतुः इति प्रसङ्गो हेतुनं भवति भाश्रयासिविस्वरूपासिवधादिदोषात् / यदा दृश्यस्य सत्त्वमपलम्भेन 'व्याप्तमिति व्याप्त्यस्वीकारेणानिष्टव्यापकप्रसञ्जनमत्र हेर्न भवति / विवादाध्यासितो घटोऽस्मदा.. घुपलम्भविषयो दर्शनयोग्यः, उपलम्भ कारणसद्भावे सत्त्वादिति / (मत्र हसति घटे सत्त्वेन प्रसञ्जिते वास्तवं सत्त्वप्रसिद्धमेव)। [पं०] पर: पृच्छति किमस्येत्यादि (कं. 173.7) / सम्भावनाप्रत्ययस्येति (कं. 173.7) ऊहस्य सूरेः पुनस्तरं तत्त्वज्ञानमेवेति (कं. 173.8) प्रतिपक्षनिश्चये सति हेतोरप्रवृत्तिः / द्वसप्याभावाविति (कं. 173.9) संशये हि रूप्यं भवति / यावच्छेत्यादि (कं. 173.10) श्लोके विपक्षस्य अव्यतिरेकित्वमिति पदसम्बन्धः / अन्यतिरेकित्वमिति (कं. 173.10) 'अनिवृत्तिरव्यावृत्तिरिति यावत् / [कु०] मुदाहरति तथाहोति (कं. 173.2) / एवं तावत्प्रत्यक्षसिर्वत्र (?)हो विधान्तरेष्वनन्तभवन् सर्वोर्थोपदेशप्रवृत्तेनाचार्येणोपदेष्टव्य इति सिद्धेऽपि प्रसङ्गादस्य प्रयोजनं प्रश्नपूर्वकं व्युत्पादयति "किमस्येवमिति (कं. 173.3) / ___ मनु प्रमाणकार्ये तत्त्वज्ञाने कोऽस्योपयोग इत्यत आह प्रतिपक्षेति (कं. 173.8) / विपक्ष"सयामुच्छेदहेतोरप्रवृत्ती, भभियुक्तवाक्यं यावच्चेति (कं. 173.10) / विपक्षस्य साध्यविपर्ययस्य, अव्यतिरिक्तत्वं सम्भवो यावच्छक्यते तावदेतोर्गमनिका बलम् साध्यसाध्यसाध (मा)य प्रवृत्तिः कुत इत्यर्थः / 1 सम्भावनात्मक : - जे. 1, जे. 3 / 2 योग - जे. 1 / 3 नोत्पद्यते / 4 मस्यतो - अ; 5 करणस्य कारणत्वेन-म; 6 प्रसङ्गहेतु-अ, ब, क; 7 व्याप्तव्याप्य-अ; 8 करणसद्भावे च-; 9 निवृत्ति०-छ। 1. किस्विदय-कं। 11 प्रशसायार-?