Page Text
________________ 352 न्यायकन्दलीसंवलितप्रशस्तपादभाष्यम् न्यायकन्दली केयमनभिग्यक्तिः ? यापलब्धेरभावस्तस्यैवानुपपत्तिश्चोदिता कथं तदेवोत्तरम् ? अथोपलम्धियोग्यस्यार्थक्रियानिवर्तनक्षमस्य रूपस्य विरहोऽनभिव्यक्तिः ? तवानीमसत्कार्यवादः, तथाभूतस्य रूपस्य 'प्रागसतः पश्चाद्भावात् / अथ मतं पटस्य 'चक्षुराविवत्कुविन्दादिकारणव्यापारोऽप्युपलग्धिकारणं तस्याभावात् सतोऽप्यनुपलग्धि'रिति चेत् ? न, कारणव्यापारस्यापि सर्वदा तत्र सम्भवात्, व्यापारोऽपि पूर्वमनभिव्यक्तः सम्प्रति कारणरभिव्यज्यमानो भावमुपलम्भयतीप्ति चेत् ? अभिव्यक्तिरपि यद्यसती ? कथं तस्याः कारणम् ? सतीति चेद्रावो पलम्भप्रसङ्गास्तववस्थ एवेति कस्यचिरपूर्वस्य विशेषस्योपजननमन्तरेण प्रागनुपलब्धस्य पश्चादुपलम्भो दुर्घटः / यच्चोक्तम्-भसदशक्यकरणं व्योमकुसुमवदिति, तत्र स्वभावभेदाद् असोकस्वभावं गगनकुसुमम्, सवसत्स्वभावं तु घटाविकम् ? तत्पूर्वमसत् पश्चात्सद्भवति / कथं [टि०] धर्मपर्यायः / स धर्मः सत्ता असद्धर्मोऽभावः / असतोऽसम्बद्धस्य इति :- मसत्वादसम्बन्धः / न सर्वत्र इति :सर्वत्र 'मुत्पिण्डादावपि 'पटात्मना किमिति 'न भवति ? “स नः इति :-'स वस्तुस्वभावः / "प्रधानात्मकत्वे इति :सांख्यः हि कार्य प्रकृतितत्त्वकार्यमेवाभ्युपगम्यते / ततः कार्य कारणयोस्तादात्म्येऽतीन्द्रियकारणात्मकत्वात्कार्यजातस्याप्यतीन्द्रियत्वप्रसङ्गः / वैशेषिकमते तु भेदाभ्युपगमात् घणुकस्याप्रत्यक्षत्वेऽपि तस्कार्यस्योद्भूत"रूपत्वादिसामग्रीवशात् प्रत्यक्षतोपपद्यते एव / पिं०] नित्यत्वादिति भावः / तत्र सम्भवादिति (कं. 144.5) सत्कार्यवादित्वात्तव / कथं तस्याः कारणमिति (कं. 144.7 ) असदकरणादिति वचनात् / "भावोपलम्भस्तदवस्थ इति (कं. 144.7) कुवदव्यापाराभावोपलम्भप्रसङ्ग इत्यर्थः / ___असमिति (कं. 144.9) अविद्यमानं वस्तु / प्रागुत्पत्तरिति (क. 144.12) उत्पत्तः प्रागिति पदघटना / तस्य धर्म इति (कं. 144.13) पटस्य धर्मः। मतिप्रसक्तिरिति (कं. 144.16) तन्तुभ्य: कलमादेरपि भावप्रसङ्गात् / सामान्यद्वारक एव कार्यकारणभावलक्षण: सम्बन्धो निरूप्यते व्याप्यव्यापकभावन न तु व्यक्तिनिबन्धनः इत्येतदर्शयति तन्तुजातीयस्य परजातीय एव सामर्थ्यादिति (कं. 144.17) तन्तुजातीयस्येति कारणस्य / [कु०] उक्तानां प्रतिकूलतर्कमाह-अत्रोच्यत इति (कं. 143.25) / अस्यैव विपर्ययोऽसत्त्वसाधनं द्रष्टव्यं ; प्रयोगस्तू 'कार्यमुत्पत्तेः प्राक् स्वकारणेष्वसत् , उपलब्धिकारणेषु सत्सु उपलभ्यमानत्वात् भूतलघटादिवदिति / "तथा भूतस्येति (कं. 144.3) तद्वयतिरिक्त कार्य प्रमाणाभावादित्यर्थः / 1 प्रागभाये- कं. 1, कं. 2 / 2 चक्षुरादिवत्कारणब्यापारोऽपि - जे. 2 / 3 रिति, न - कं. 1, कं. 2 / 4 पलम्भस्तदवस्थ-जे. 1, जे. 2 / 5 मृत्पिण्डावपि-अ, ब; 6 पदात्मना-ड; 7 'न' अबपुस्तकयो स्ति / 8 से म; स-जे.१, जे.३। 9 से-अ; 10 प्रधानात्मत्वे-म. जे.१, जे. 3 / 11 कारयो-अ, ब, 12 रूपरवादि-ड। 13 भावोपलम्भप्रसङ्ग-कं. 1, कं.२। 14 तथाभूतनस्य-Ms.
| SR No. | 004336 |
| Book Title | Nyayakandali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | J S Jetly, Vasant G Parikh |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1991 |
| Total Pages | 748 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |