Nyayakandali

SR No.: 004336
Original Sutra Author: N/A
Author: J S Jetly, Vasant G Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1991
Total Pages: 748
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 16 MB

Page 367

342 न्यायकन्दलीसंवलितप्रशस्तपादभाष्यम् न्यायकन्दली भेदेऽपि नीलपीतयोरेकत्र समावेशो न दृष्ट इति चेत् ? ययोर्न दृष्टस्त'योर्मा भत्, दीर्घत्वमहत्त्वयोस्तु सहभावः सर्वलोकप्रतोतिसिद्धत्वादशक्यनिराकरणः / द्वयणुकवतिनोरणुत्वह्रस्वत्वयोस्तु भेदो योगिनां प्रत्यक्ष इत्याह- अणुत्वह्रस्वत्वयोस्त्विति / अस्मदादीनां तु भाक्तयोरणुत्वह्रस्वत्वयो' आंदे न तन्मुख्ययोरपि भेदानुमानम् / एतच्चतुविधमपि परिमाणमाश्रयविनाशादेव विनश्यति नान्यस्मादिति नियमः / उत्पाद्यग्रहणेन परमाणुपरमहस्वपरममहत्परमदीर्घव्यवच्छेदः / अणुत्वमहत्त्वयोः दीर्घत्वह्रस्वत्वयोश्च परस्परापेक्षाकृतत्वम्, 'न तु स्वाभाविकत्वमिति चेत् ? तत्र केवलावस्थायां हस्तवितस्त्यादिपरिमितस्य परिमाणस्य सापेक्षावस्थायामपि भेदानुपलब्धेः, 'उभयाभावप्रसङ्गाच्च / किमर्थं तीपेक्षा ? प्रत्येकमाश्रयग्रहणे गृहीतयोरेव परिमाणयोः प्रकर्षभावाभावप्रतीत्यर्था, ययोरधिगमादिदमस्माई घमिदं ह्रस्वमिति व्यवहारः स्यात् / [पं०] व्याप्तत्वादित्यर्थः / अवान्तरजातिभेदेऽपि नीलपीतयोरेकत्र समावेशो न दृष्ट इति चेदिति (कं. 137.21) अवान्त रजात्या भेदो विजातीयत्वं तस्मिन् सत्यपि अन्या हि नीलस्यावान्तरजातयोऽन्याश्च पीतस्य। एवमनयोभदेऽपि नैकत्र समावेशो दृष्ट इति चोद्यार्थः। ययोनं [६]ष्टस्तयोर्माभूदिति (कं 137.22) यथा ह्रस्वत्वदीर्घत्वयोरिति दृष्टान्ताऽत्र वाच्यः / मुख्ययोरपीति (क. 137.25) घणुकगतयोः / केचिदिति बौद्धाः / सापेक्षावस्थायामपोति (कं. 138.2) वाऽर्थेऽत्रापिः / केवलावस्थायां सापेक्षावस्थायां वेति सम्बन्धः / भेदानुपलब्धेरिति (कं. 138.2) भेदोपलब्धिप्रसङ्गादित्यर्थः / उभयाभावप्रसङ्गाच्चेति (कं. 138.2). अणुत्वापेक्षया महत्त्वं तदपेक्षया च तदित्येवमन्योन्याश्रयदोषादेकस्याप्यभाव इत्यर्थः / किमर्थं तीपेक्षेति (कं. 1382) परप्रश्नः / श्रीधरः प्राह प्रत्येकमित्यादि (कं. 138.2) / इति परिमाणगुणविवरणं समर्थितम् / / [कु.] 'भेदानुमानम् इति (कं. 137.25) भाक्तेः अणुत्वह्रस्वत्वे भिन्नभक्तस्वात् माणवके सिंहबृहस्पतिस्ववत् परस्परापेक्षाकृतत्वमिति / ततश्चै [क] काला[वित्य] न्यतराभावा[द] ? उभयाभाव इति न्यायान्न स्वाभाविकत्वं न पारमार्थिकत्वं किन्तु काल्पनिक (त्व] मित्यर्थः / “उभयाभावप्रसाच्चेति (कं. 138.2) उभयोरपारमार्थिकत्वेऽपेक्षणीया तदपेक्षेव न स्यादिति भावः / गहीतयोरिति (कं. 138.3) अनपेक्षादशायामिति शेषः / . [ इति परिमाणम् ] 1 तयोः स - जे 2 / 2 भेदे - कं. 1; कं. 2 / 3 न स्वाभाविकत्वम - जे. 1; जे. 2 / 4 नुपपत्तेःजे. 1; जे. 2 / 5 उदयाभाव-कं.१; कं. 2; जे, 1, जे. 2, जे. 3 / 6 प्रतीकमिदं कन्दल्यां नास्ति-सं. (कं. 138.1) चेत् इत्यस्य स्थाने केचिद् इति स्यात्। 7 भेदानुमान-ह. लि.। 8 उदयाभाव-कं.