Nyayakandali

SR No.: 004336
Original Sutra Author: N/A
Author: J S Jetly, Vasant G Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1991
Total Pages: 748
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 16 MB

Page 364

टिप्पणपग्जिकाकुसुमोदगमाविटोकात्रयोपेतम् न्यायकन्दली न स्यात्, कारणसंख्याया उभयत्रापि तुल्यत्वात् / तथा यदि महत्त्वमपि कारणं समानमहत्त्वः प्रचितरप्रचितैश्चारब्धयोर्द्रव्ययोरप्रचितारब्धापेक्षया प्रचितारब्धे परिमाणातिशयो न भवेत, अस्ति च विशेषः, 'तेनैवं तर्कयामो न संख्या कारणं 'नापि महत्त्वमिति / 'यत्र त्वचितरणुभिर्महद्धिश्च प्रचितरारब्धयोव्ययोः प्रचितमहद्धिरारब्धे महत्त्वातिशयदर्शनं तत्र महत्त्वप्रचययोः कारणत्वम् / यत्र प्रचितैः समानपरिमाणेहतर संख्याकैरप्रचितश्चश्चाल्पसंख्याकैः रब्धयोर्द्रव्ययोर्बहुतरसंख्याकैः प्रचितरारब्धेऽतिशयदर्शनम्, तत्र संख्याप्रचययोः कारणत्वम् / यत्राप्रचितैरणुभिरल्पसंख्यैरारब्धात् प्रचितबहुतरस्थूलारब्धे विशेषदर्शनम्, तत्र त्रयाणामेव बोद्धव्यम् / यस्तु मन्यते तुल्य परिमेयेषु द्रव्येषु कारणगतानि पलानि परिमाणोत्पत्तौ कारणं न महत्परिमाणानि, तन्मते पलस्य कारणत्वमभ्युपगम्य प्रतिषेधः कृतः, स्वमते तु पलस्याकारणत्वात् / [टि०] कार्यस्याण'तमत्वप्रसक्तिरिति बाधकस्य प्रबलत्वात् / यदि दीर्घत्वमहत्त्वयों रमेव इति दीर्घस्वातिशयस्यैव तथा व्यवहारकारणत्वे महत्तरमानीयतामित्येव प्रत्यय: स्यानतु दीर्घमिति / न विजातीययोः इति ह्रस्वत्व दीर्घव जात्यपेक्षया [पं०] यदि हि महत्त्वमपि कारणमि(कं. १३६.२३)त्यस्मात्पुरस्तदेत्यध्याहार्यम् / प्रचितरिति (कं. 136.23) शिथिलः / अचितरिति (कं. 136.23) निबिडैः / न सङ्ख्या कारणं नापि महत्त्वमिति (कं. 136.25) किन्तु प्रचय एव कारणमित्यर्थः / प्रचितैरिति (कं. 136.26) शिथिलैः / आरब्धयोग्ययोरिति (कं. 136.26) आरब्धयोद्रव्ययोर्मध्यात् / महत्त्वप्रचययोः कारणत्वमिति (कं. 137.1) अत्र प्रचयमहत्त्वयोः कारणत्वमिति व्याख्येयं पूर्वत्र प्रचितमहद्धि (कं: १३६.२६)रिति भणनात् / एवमुत्तरत्रापि यथासम्भवं व्याख्येयम्, न तु यथासङ्ख्यमनसर्तव्यम्, अत्र शस्त्र यथासङ्ख्यमर्यादायाः प्रायेगाभावात् / त्रयाणामेव बोद्धव्यमिति (कं. 137.4) सङ्ख्यापरिमाणप्रचयानामेव कारणत्वं द्रष्टव्यमित्यर्थः / स्वमते तु पलस्याकारणत्वादिति (कं. 137.6) स्वमते तु न प्रतिषेधः कृतः प्राप्तेरभावात् / प्राप्तिपूर्वो हि प्रतिषेध इति तात्पर्यार्थः / का सामर्थ्यावधारणं पर्यालोच्येति प्रकरणाविरोधः / तदेवं प्रत्येकसामर्थ्यावधारणे न कारणत्व निश्वित्थ मपुरुचयेऽपि सामर्थ्यमवतारयति [य]त्र त्विति (कं. 136.25) "स्वमतेन त्विति (कं. 137 6) तथा सङ्ख्यापरिमाणप्रचययोनीत्यनेन विरोधप्रसङ्गादिति भावः / 1 तेनैव - कं. 1; कं. 2 / 2 ने - कं. 1; कं. 2 / 3 यत्र प्रचितरणुभिर्महद्भिश्चारब्धयो- जे. 1; जे. 2 / 4 सङ्ख्याकरल्पसङ्ख्याकै इति - जे. 1; जे. 2 पुस्तकयोः पाठः किन्त्वत्रार्थदृष्टया रप्रचितश्चाल्पसङ्ख्याकरिति भाव्यम् / 'अल्पसङ्ख्याकः' इति- कं. 1, कं. 2 पुस्तकयो स्ति / 5 तुला - कं. 1; कं. 2 / 6 तमसत्त्व - ड; 7 रभेदे-अ; 8 दीर्घत्व -अ, ब। 9 न महत्त्वम्-कं। 10 स्वमते तु-कं।