Page Text
________________ टिप्पणपञ्जिकाकुसुमोद्गमादिटीकात्रयोपेतम् 245 न्यायकन्दली वस्तुतस्त्रिकालविशिष्टोऽप्यर्थो ज्ञानेन प्रतीयमानो वर्तमानकालावच्छिन्नः प्रतीयते। या च 'त्रिकालस्य वर्तमानकालावच्छिन्नावस्था 'सा ज्ञातता, ज्ञानकृतत्वात्तस्य लिङ्गमिति कश्चित् / तदपि न किञ्चित्, वर्तमानावच्छिन्नता हि वर्तमानकालविशिष्टता / सा चार्थस्य स्वाभाविकी, न ज्ञानेन क्रियते किन्तु प्रतीयते / योऽपि हि विषयसंवेदनानुमेयं ज्ञानमिच्छति, सोऽप्येवं पर्यनुयोज्यः - किं विषयसंवेदनमात्मनि समवैति ? विषये वा ? न तावद्विषये, तच्चैतन्यप्रतिषेधात् / अथात्मनि समवैति ? ततः किमन्यद्विज्ञानं यदस्यानुमेयम् / 'अस्य कारणं ज्ञातृव्यापारलक्षणं तदिति चेत् ? तत्कि नित्यम् ? अनित्यं वा ? यद्यनित्यं तदुत्पत्तावपि कारणं वाच्यम् / विषयेन्द्रियादिसहकारी ज्ञानमनः संयोगस्तस्य कारणमिति चेत् ? सैव सामग्री विषयसंवेदनोत्पत्तावस्तु किमन्तर्गडुना तेन? अथ तन्नित्यम्? कादाचित्कविषयेन्द्रियसंनिकर्षादिसहकारि कादाचित्कं विषयसंवेदनं करोतीत्यभ्युपगः, तदस्याप्यागन्तुककारणकलापादेव विषयसंवेदनोत्पत्तिसिद्धौ तत्कल्पनावैयर्थ्यम? विषयसंवेदनादेवार्थावबोधस्य तत्पूर्वकस्य व्यवहारस्य च सिद्धेः। [पं०] त्रिकालस्येति (कं. 97.6) वस्तुनः / “सा [ज्ञातता] ज्ञानकृतत्वात्तस्य लिङ्गमिति (कं. 97.6) भवति हि कार्य कारणस्य लिङ्गम्, यथा धमोऽग्मेः / कश्चिदिति (कं. 97.7) मीमांसकैकदेशीयः / न ज्ञानेन क्रियते किन्तु प्र[ती]यत इति (कं. 97.9) अत्र 'प्रतीयते' इति वर्तमानकालविशिष्टतया ज्ञायते। अयं भावः- कार्यकारणभावाभावान्न वर्तमानकालविशिष्टतयाऽनुमानं सम्भवत्यतो ज्ञानकृतत्वादित्य सिद्धो हेतुः / / .. योऽपोति (कं. 97.9) प्राभाकरः / ततः किमन्यद्विज्ञानमिति (कं. 97.11) आत्मसमवेतज्ञानादन्यत् किं तत् / आत्मसमवेतज्ञानमेव तदित्यर्थः। यदस्यति (कं. 9712) अस्य विषयसंवेदनस्य / ज्ञातृव्यापारलक्षणमिति (कं. 97.12) मूलज्ञानम् / ‘तस्येति (कं. 97 14) ज्ञातृव्यापारलक्षणस्य / 'तेनेति (कं. 97.15) ज्ञातृव्यापारलक्षणेन / तत्कल्पनावैयर्थ्यमिति (कं. 97.17) ज्ञातृव्यापारकल्पनावैयर्थ्यम् / [कु०] तदपि न किञ्चिदिति (कं. 97.7) अतीतानागतयोर्वर्तमानकालावच्छिन्नता वर्तमानकालविषयता चेत् साध्याविशिष्टो हेतु: स्यादिति [त्याहु ] रेके / स्वरूपासिद्धिरित्याह "वर्तमानकालावच्छिन्नेति (कं. 97.8) / सोऽप्येवं प्रमाणाभावेन किमन्त (र्गतत) [डु]नेति (कं. 97.15) विषयसंवेदनव्यतिरिक्ते आत्मनः संयोगकायें तस्मिन्नप्रमाणमस्तीति तात्पर्यम् / तत्कल्पनायां प्रमाणाभाव इत्यर्थः / अर्थावबोधस्यासंविदितत्वव्यावृत्तेः / 1 त्रिकालावच्छिन्नस्य-जे.१। 2 ज्ञातता सा.-जे. 1, जे. 3 / 3 यदस्य करणम्-जे.१। 4 संयोगोऽस्य - कं. 1, कं. 2 / 5 विषयेन्द्रियासन्निकर्ष-कं. 1, विषयेन्द्रियादिसन्निकर्ष-पा. 2 पु। 6 तदापि-जे. 1, जे. 3 / / 7 सा ज्ञातता-कं। 8 अस्य-कं। 9 अनेन-कं। 10 वर्तमानकालावच्छिन्नता-कं. /
| SR No. | 004336 |
| Book Title | Nyayakandali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | J S Jetly, Vasant G Parikh |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1991 |
| Total Pages | 748 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |