Page Text
________________ टिप्पणपञ्जिकाकुसुमोद्गमादिटीकात्रयोपेतम् 235 न्यायकन्दली प्रयत्न विशेषादेकस्मादेव भवतः, यथानेकविषयमेकं 'ज्ञानं तथा तत्कारणाविच्छाप्रयत्नावपीति न किञ्चिद् दुरुपपादम् / पृथकत्वमप्यत एवेति / सङ्ख्यानुविधानादेव पृथक्त्वमपि सिद्धमित्यर्थः। 'तदभाववचनादणुपरिमाणम् / विभववान्महानाकाशस्तथा चात्मेत्यभिधाय "सूत्रकारेण तदभावादणु मन" (वै. सू. 7-1-23) इत्युक्तम् / तस्मादणुपरिमाणं मन इति सिद्धम् / नित्यद्रव्यगतस्य विभवाभावस्य अणुपरिमाणत्वाव्यभिचारात् / विभवाभावश्चास्य युगपज्ज्ञानानुपपत्त्यैव समधिगतः। मनसो 'विभुत्वे तस्य युगपत्समस्तेन्द्रियसम्बन्धाच्चक्षुरादिसन्निकृष्टेषु रूपादिषु ज्ञानयोगपद्यं स्यात् / अथ कथमेकेन्द्रियग्राह्येषु घटादिषु मनोधिष्ठितेन चक्षुषा युगपत्सन्निकृष्टेषु ज्ञानानि युगपन्न भवन्ति ? आत्मेन्द्रियार्थसन्निकर्षाणां योगपद्यान्न भवन्ति / तावदनेनात्ममनःसंयोगस्यैकस्य युगपदने कस्य ज्ञानस्योत्पादनसामर्थ्याभावः कल्प्यत इति चेत् ? [टि०] भट्टा हि [ मनोविभुत्वेऽनुमानर्यान्त] मनो विभुज्ञानासमवायकारणाश्रयत्वात् सर्वदा स्पर्शरहितद्रव्यत्वाद् वा, आत्मवदिति / अत्र तत्कालोत्पन्नद्रव्यस्यैकक्षणं स्पर्शरहितत्वात् तद्व्यवच्छेदार्थ सर्वदेति गुणादिव्यवच्छेदार्थ द्रव्यत्वादिति। इत्याशङ्कयाह-विभावाभावश्च इति-मनोऽविभु, विभुसंयोगित्वात् परमाणुवत् इति सत्प्रतिपक्षता। अथवा मनोऽणु, आत्मव्यतिरिक्तद्रव्यत्वावान्तरापरजातिमत्त्वे सति [नित्य] द्रव्यत्वात् परमाणुवदिति सत्प्रतिपक्षता। युगपज्ज्ञानोत्पत्ति [पं०] स्पर्शवत् / अतः शरीरान्यत्वे सतीति सविशेषणो हेतुः / साधारणमिति - आत्ममनसोः सामान्यम् / मनश्चैतन्ये निषिद्धपीति आत्मसिद्धिप्रकरणे / इच्छाद्वेषपूर्वकेणेति-स्वप्नादावनेकार्थदर्शनं जीवनपूर्वकम् प्रयत्नप्रकरणे वक्ष्यमाणमिदं भेदद्वयम् / [कु०] बुद्धिभेदे "चेति (कं. 92.16) / तथैव प्रतिभासे [भ]दे प्रत्यर्थं बुद्धिभेदाङ्गीकारे द्वित्वाद्यनेकसङ्ख्याविलयापत्ति रिति भावः / नन् विभवो नाम सर्वमूर्तसंयोगस्तदुभय[म] वश्यमध्यमपरिमाणतयापि सङ्गच्छत एवेत्यत आह नित्यति (कं. 92.21) / मनोऽणु अविभुत्वे सति नित्यद्रव्यत्वात्परमाणुवदिति प्रयोगः / गूढाभिसन्धिः पृच्छति अथ कमिति - (कं. 92.24) / परिहाराभासमाशङ्कते न "संभवति तावदिति (कं. 92.26) / अभिसन्धि मुद्धाटयति समानमेतदिति (कं. 92.27) / विभुत्वादिति (कं. 92.28) नाजः संयोग इत्यजसंयोगस्य निषेत्स्यमानत्वादित्यभिप्रायः / 1 विशेषादेव-जे. 3 / 2 विज्ञानं-जे. 3 / 3 तदभावादणुपरिमाणम्- जे. 1, जे. 2, जे. 3 / 4 भिधाय तदभावादणुमन - कं. 1; कं. 2; भिधाय सूत्रकारेण तदभावादणुपरिमाणं मनः - जे. 3 / 5 विभुत्वे युगपत् - कं. 1; कं. 2 / 6 दनेकज्ञानस्य -जे. 1; जे. 2; जे. 3 / 7 चितुत्वे -अ, ब; [ ] एतच्चिह्नान्तर्गतः पाठः ड पुस्तके नास्ति। 8 विभावाभावस्य-मु। 9 संविभुसंयोगित्वात् - क; संयोगित्वात् - अ; 10 एव - कं / 11 भवन्ति - कं।
| SR No. | 004336 |
| Book Title | Nyayakandali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | J S Jetly, Vasant G Parikh |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1991 |
| Total Pages | 748 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |