Page Text
________________ 20 न्यायकन्दलीसंवलितप्रशस्तपावभाष्यम् न्यायकन्दली ज्ञानञ्च तस्य क्रिया, 'न तु स्वयं करणं कर्ता कर्म क्रिया च भवति / यथात्मवादिनां स्वप्रतीतावात्मना युगपत्कर्मकर्तृभावः, तथा ज्ञानस्यापि करणादिभाव इति चेन्न, अविरोधात्, ज्ञानक्रियाविषयत्वं कर्मत्वमात्मनस्तस्यामेव च 'स्वातन्त्र्यात् कर्तुत्वम्, न स्वातन्त्र्यविषयत्वयोरस्ति विरोधः / करणत्वं क्रियात्वन्तु सिद्ध साध्यत्वाभ्यामेकस्य परस्परविरुधम्, कारणकरणयोरेकत्वाभावात् / एवं परप्रयोज्यता करणत्वमितरा'प्रयोज्यत्वं च कर्तुत्वमित्यनयोरपि विरोधः, विधिप्रतिषेधस्वभावत्वावित्यतो नैषामेकत्र सम्भवो युक्तः / [टि० तदेव ज्ञानं प्रकाश्यत्वात्कर्म लाक्षणिकाभिप्रायेण धात्वर्थत्वात / ज्ञानस्य क्रियात्वे क्रियायाश्च करणसाध्यत्वे तदेव करणं करणान्तरानभ्युपगमात् / आदिशब्दात् कर्तृत्वं च क्रियात्वं चेति / ननु पुरुषेण ताव तेनैव प्रदीपेन कृत्वा स एव प्रदीपो दृश्यते इति दृष्टान्ते एकस्य कर्मकरणताऽस्त्येवेत्याशङ्कते स्वप्रकाश इति / दीपो हि तदा कर्मैव वस्तु स्वाभाव्याच्च घटादिवन चक्षुर्व्यतिरिक्तालोका पेक्षाऽभाववत् / करणत्वं क्रियात्वं तु इतिः-भनिष्पन्नाक्रियानिष्पादकत्वात्करणं सिद्ध क्रिया तु करणनिष्पाद्यत्वात्साध्या / [पं०]-कोऽर्थः? यदि स्व्यादिदर्शनमात्रेणैव सुखादयः स्युः, तदा मुनीनामुपेक्षाबुद्धिर्न स्यादित्यर्थः / यथाऽऽत्मवादिनामितियथाऽऽत्मवेदिनामिति द्वौ पाठौ। तस्यामेवेति ज्ञानक्रियायामेव / सिद्धसाध्यत्वाभ्यामिति निष्पन्नक्रियासंपादनाकरणं सिद्धम् / क्रिया तु साध्या करणनिष्पाद्यत्वात् / एकस्येति-ज्ञानस्य / अनयोरपीति-करणकारपि / नेवामेकत्र संभवो युक्त इति कोऽर्थः ? कार्यकारणयोः करणकोंश्चैकत्र ज्ञाने संभवो न युक्त इत्यर्थः / [0] न 'तु स्वयं करणमिति (कं. 91.2) नत्वालोकासहकृतस्य चक्षुषः करणत्वात् प्रदीपः करणकोटौ निविशत इति चेन्न, अकर्मभूतस्यैव तमोमण्डलकदेशस्य करणशरीरानुप्रवेशित्वाद् / यथात्मवादिनामिति (कं. 91.2) ज्ञानमिति ज्ञानव्यतिरिक्तात्मवादिनामित्यर्थः / युग[प]त्कर्मकर्तभाव इति (कं. 91.3) यद्यपि परसमवेतक्रियाफलशालि कर्म इति कर्मलक्षणपर्यालोचन या नात्मनः कर्मत्वं तथापि करणव्यापारविषयः (यं) कर्म इति लक्षणानुसाराप्न दोषः / "न च विषयस्येति (कं. 91.5) उभयोरपि सिद्धवस्तुधर्मस्वादिति भावः / "कार्यकरणयोरिति (क. 91.6) कार्यानकलव्यापाराहि करणं तदा च नियमेन कार्य न प्रागभाव इति तयोरेकत्वं प्रमाणाबाधितमित्यर्थः / 1 नच-कं.१; कं.२। 2 स्वातन्त्र्यं-जे. 1; जे. 2; जे. 3 / 3 प्रयोज्यत्वं कर्तृत्वम्-कं. 1, कं. 2; जे. 1; जे. 2 / 4 तेनेव-अ५ कर्मव-अ, ब, क; 6 भाव्याच्च न-अ, ब, क; 7 पेक्षाभाववत-ड; 8 च-मु.कं.। 9 ना-भादर्शपुस्तके। 10 न च स्वातन्त्र्यविषयत्वयोः-कं। 11 कारणकरणयो:-कं., कार्यकारणयोः-पा. 3 पृ. /
| SR No. | 004336 |
| Book Title | Nyayakandali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | J S Jetly, Vasant G Parikh |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1991 |
| Total Pages | 748 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |