Page Text
________________ 208 न्यायकन्दलीसंवलितप्रशस्तपादभाष्यम् न्यायकन्दली क्षणावस्थायित्वं क्षणिकत्वं गृह णातीति चेत्? काशकुशावलम्बनप्रायमिदम्, स्वात्मानमेव न गृह णाति विज्ञानम्, कुतः स्वसमान'कालतामर्थस्य गृह णाति ? गृह णातु वा, तथापि पूर्वमयं नासीत् पश्चाच्च न भविष्यतीत्यत्र प्रत्यक्षमजागरूकं पूर्वापरकालाग्रहणात् / वर्तमान'कालत्वपरिच्छेदे चातत्कालव्यवच्छेदो युक्तो भावाभावयोविरोधान्न तु कालान्तरसम्बन्धव्यवच्छेदो मणिसूत्रवदेकस्यानेकसम्बन्धाविरोधात् / प्रपञ्चितश्चायमर्थोऽस्माभिस्तत्त्वप्रबोधे तत्त्वसंवादिन्याञ्चेति नात्र प्रतन्यते / किञ्च सर्वभावक्षणिकत्वाभ्युपगमे कस्य संसारः ? ज्ञानसन्तानस्येति चेत् ? न, सन्तानिव्यतिरिक्तस्य सन्तानस्याभावात् / अथ मतं नकस्यानेकशरीरादियोगः संसारः, किं तर्हि ? ज्ञानसन्तानाविच्छेदः, स च क्षणिकत्वेऽपि नानुपपन्नः / तदप्यसारम्, [टि०] 'सम्बद्धस्यैव ग्रहणात् / वर्तमानकाल'सम्बद्धं च गृह्णत् कालान्तरेण भूतादिना सम्बन्धं व्यवछिन्नत्ति, यतो भूतादिकालसम्बन्धो वर्तमानकाल सम्बन्धाभावं न व्यभिचरति, यत्रैव वर्तमानकालसम्बन्धाभावस्तत्रैव भूतादिकालसम्बन्धात् / 'यत्र तु वर्तमानकालसम्बन्धाभावो नास्ति तत्र भूतादिकालसम्बन्धस्यापि निवृत्तेः / काशकुशेति :धर्मार्थादित्वादलघु स्वरस्यापि प्राङनिपातः / स्वसिद्धान्तश्रद्धालतया समाधाय बौद्धाभिप्रायेणापि समाधत्ते गृह णातु वा इति / "[पूर्वापरकालयोरेवाप्रतीती तत्र भावास्तित्वनास्तित्वप्रतीत्यभावात् भूतलाप्रतीतौ हि तत्र घटास्तित्वनास्तित्वाप्रतीते: / ननु यत एव ज्ञान [पं०] सम्बन्धम् / स्वात्मानमेव न गृह णाति विज्ञानमिति वैशेषिकमतापेक्षयेदमुक्तम् / वैशेषिको हि "ज्ञानं स्वं स्वयं न प्रकाशयति / स्वात्मनि क्रियाविरोधात् / " इति प्रमाणयति स्वसिद्धान्ताभिप्रायेण समाधाय बौद्धाभिप्रायेणापि समाधत्ते ग्रहणातु घेत्यादि / अतत्कालव्यवच्छेद इति वर्तमानकालाभावमात्रव्यवच्छेद एव / कालान्तरसम्बन्धव्यवच्छेद इति भविष्यदतीतकालसम्बन्धव्यवच्छेदः / तत्त्वप्रबोधे तत्त्वसंवादिन्यां चेति स्वरचितग्रन्थद्वयनाम नीयते / अथ यादृक्जातीयं [कु०] कालान्तरसम्बन्धव्यवच्छेद इति / यस्य तस्मिन् कालेऽभावो नास्ति तस्य कालान्तरे भाव इति प्रतिबन्धे हि तद्वयवच्छेदो भवेत् / स च क्षणिकत्वसिद्धः? पागन्निश्चयः स्थिरतयकस्यानेककालसम्बन्धाविरोधात् / अत एकस्यानेकसम्बम्धे प्रतिसम्बन्धिस्वभावभेद[:] स्यादिति यदि तदपि न एकस्यैव चित्राभिज्ञानस्य भवन्मतेनेह नीलपीतादिसम्बन्धत्वाभ्युपगमादित्यभिप्रायेण मणिसूत्रोदाहरणं द्रष्टव्यम् / कस्य संसार इति (कं. 82.2) यस्यापवर्गाय सुगतवाक्यानि श्रयन्त इति भावः / अब मतमिति (कं. 82.3) न वयं भवन्त इवैकस्यानेकस्यानेकशरीरेन्द्रियादियोगं संसारं वदामः, किन्तु ज्ञाना [ना] मेव परस्परं कार्यकारणभावः / स च क्षणिकानामपि सङ्गच्छत इत्यर्थः / ननु कार्यकारणभावयोः साजात्यं तावद्भवद्विरप्यङ्गीकृतं नास्ति सम्भव: 1 लम्बनमिदम् - कं. 1, कं. 2 / 2 कालता- कं. 1, कं. 2 / 3 कालपरिच्छेदे - कं. 1, कं. 2 / 4 न्धत्वाक. 1, क. 2 / 5 सम्बन्धस्यैव - अ, ब; 6 सम्बन्धाभावसम्बद्ध-अ, ब; 7 सम्बन्धो भावं न व्यभि.-अ%; सम्बद्धाभावं न व्यभि.-ड; सम्बन्धाभावं व्यभि.-ब, क; 8 यत्र वर्तमान-ड; 9 स्वरस्य-अ; 10 [ ] एतच्चिह्नान्तर्गतः पाठः अबक पुस्तकेषु नास्ति / 11 पाठो अस्पष्टः /
| SR No. | 004336 |
| Book Title | Nyayakandali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | J S Jetly, Vasant G Parikh |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1991 |
| Total Pages | 748 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |