Nyayakandali

SR No.: 004336
Original Sutra Author: N/A
Author: J S Jetly, Vasant G Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1991
Total Pages: 748
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 16 MB

Page 213

188 न्यायकन्दलीसंवलितप्रशस्तपावभाष्यम् न्यायकन्दली [85] अत्रोच्यते न सत्त्वात् क्षणिकत्वसिद्धिः, तस्य विपक्षव्यावृत्त्यनवगमात् / यत्क्रमयोगपद्यरहितं तयसत्, यथा वाजिविषाणम्, क्रमयोगपद्यरहितञ्चाक्षणिकमिति बाधकेनाक्षणिकात् क्रमयोगपद्यव्यावृत्त्या सत्त्वव्यतिरेकप्रतीतिरिति चेन्न, अक्षणिकस्याप्रतीतौ सत्त्वस्य ततो व्यावृत्तिप्रतीत्यसम्भवात्, यथा प्रतीयमाने जले तत्र वह्निधूमयोरभावप्रीतिः, एषमक्षणिके दृश्यमाने क्रमयोगपद्याभावात्सत्त्वाभावः 'प्रत्येतव्यः / न चाक्षणिको नाम कश्चिदस्ति भवताम्, यथाऽप्रतीयमानेऽपि पिशाचे 'ततोऽन्यव्यावृत्तिः प्रतीयते स्तम्भः पिशाचो न भवतीति, तदेतदपि भविष्यतीति चेद् ? न, व्यावृत्तेरनुपलब्धिप्रमाणकगोचरत्वात, तद्विविक्तेतरपदार्थोपलब्धिस्वभाव योश्चानपलब्धेः प्रतियोग्युपलब्धिमन्सरेणाभावात् / न च स्वरूपविप्रकृष्टत्वे पिशाचस्य ततोऽन्यव्यावृत्तिप्रतीतिसम्भवः / कथं तहि स्तम्भः पिशाचो न भवतीति प्रतीतिरिति चेत् ? नायं [टि०] [85] व्या वर्तव्यावृत्ति विषययोरन्यतराप्रथनेऽपि व्यावृत्तिः प्रतीयते इति बौद्धोत्तरमाशङ्कते यथाऽप्रतीयमानेपि इति :-अत्र चाक्षणिकस्य व्यावृत्तिविषयस्याप्रतोतो कथं सत्त्वव्यावृत्तिप्रतीतिरिति शङ्कायां व्यावृत्तिविषयाप्रत्यक्षल्वेऽपि व्यावृत्तिई श्यते इति :-पिशाचः स्तम्भो न भवतीति दर्शयितुं युक्तं परं तथा न सम्भवतीत्येकत राप्रतीतावपि व्यावृत्तिः प्रतीयते इति अमेनैवाभिप्रायेण स्तम्भः पिशाचो न भवतीत्येतदेव दर्शितम् / नन्वत्र स्तम्भात् पिशाचो व्यावत्यंते न तु पिशाचात् स्तम्भः तस्कथं तत इति पञ्चमी? नैवम्, यथा स्तम्भात् पिशाचत्वं व्या वय॑ते तथा पिशाचात् स्तम्भोऽपि व्या"वय॑ते व्यावृत्तेरुभयत्रापि तुल्यत्वात् / तद्विविक्ते इति-तेन निषेध्येत विवि"क्तो य इतर: स्तम्भादिः / [पं०] [85] भत्रोच्यते इति श्रीधरेण / तस्येति / तस्य विपक्षम्यावृत्त्यनवगमादिति-अक्षणिकव्यावृत्तिनिश्चयाभावादित्यर्थः / बौद्धं वाक्यं-"यत्तु क्रमयोगपद्यरहितमित्यादि / बौद्धवाक्यं यथाऽप्रतीयमानेऽपोत्यादि-तद्वदेतदपीति / अक्षणिकत्वात्सत्त्वव्यावर्तनम् / तद्विविक्तेतरपदार्थोपलब्धिस्व भावाया इति / तस्मात्पिशाचाद्विविक्तो व्यतिरिक्तो य इतरः पदार्थः स्तंभलक्षणस्तदुपलब्धिस्वभावाया इति विग्रहः / प्रतियोग्युपलब्धिमिति पिशाचोपलब्धिम् / “ततोऽन्य [कु०] [85] विपक्षव्यावृत्त्यनवगमादिति (कं. 75.1) उभयवादीसिद्धस्याक्षणिकस्य [कस्य] चिदभावादेवयस्तावन्न सम्भवत्येवेति भावः / विपक्षव्यावृत्यनवगमो विपक्षाभावाद्वा व्यावृतौ प्रमाणाभावाद्वा? नं उभयमपि नास्तीत्याकाते यत्क्रमयोगपद्यरहितं तदसदिति (कं. 75.2) / बाधकेन व्यापकानुपलम्भेन हि वाजिविषाणं क्रमेण वा युग 1 प्रतिपत्तव्यः-जे. 3 / 2 ततो व्यावृत्तिः- जे. 2 / 3 स्वभावत्वाच्चा - कं. 1, कं. 2; स्वभावाश्चानुपलब्धेः . -जे.२। 4 ततो व्यावृत्ति-कं. 1, कं. 2 / 5 व्यावत्यं -ब; 6 विषयो-अ; 7 शङ्काया-अ, ब, 8 न भवती-अ; परं तथा न सम्भवतीति दर्शयितुं युक्तं इत्यावृत्तं ड पुस्तके / 9 व्यावृत्यते-अ, ब, क; 10 पिशाचा- 11 व्यावृत्यते-अ, ब, क; व्यावर्तते-ड; 12 तद्विवक्ते-अ, ब; 13 यत्क्रम-अ%; क्रमयोग.कं। 14 स्वभावत्वाद-कं। 15 ततो व्यावृत्ति-कं /