Page Text
________________ टिप्पणपञ्जिकाकुसुमोदगमादिटीकात्रयोपेतम् 179 प्रशस्तपादभाष्यम् [82] न शरीरेन्द्रियमनसामज्ञत्वात् / न शरीरस्य चैतन्यम्, 'घटादिवद्भुतकार्यत्वात्, मते चासम्भवात् / नेन्द्रियाणाम्, करणत्वात्, उपहतेषु विषयासान्निध्ये चानुस्मृतिदर्शनात् / न्यायकन्दली ताभ्याञ्च प्रत्येकमुपात्तं 'कारणत्वं कार्य्यत्वं च तदुभयजनितंकवासनाबलभुवा विकल्पेना'ध्यवसीयत इति चेत् ? अहो कुसष्टिकल्पना ? पूर्वोत्तरधियो स्वात्ममात्रनियते, कुतस्तस्याः कारणमहमस्याश्चास्मि कार्यमिति 'प्रतीयताम् / परस्परवानिभिज्ञत्वात्, ताभ्यामगृहीतं च कुतोऽध्यवस्यति, तस्यानुभवानुसारित्वात् ? [82] भवतु पराश्रितं ज्ञानम् तदधिकरणन्तु शरीरमिन्द्रियं मनो वा भविष्यति / __तत्राह-न शरीरेन्द्रियमनसामिति / उत्तरवाक्यस्थितं चैतन्यमिति पदमिह [टि०] न वाच्यम्, सन्तानस्य पदार्थान्तरस्याभावात् / उपाध्यायज्ञानक्षणस्य शिष्यज्ञान क्षणं प्रत्युपादानका रणत्वाभावादस्मरणमि त्यपि न" वाच्यम् / ["पूर्वकालभावित्वाद् अतिरिक्तस्योपादानत्व"स्याभावात् ] स्वोपादानज्ञानक्षणोपाध्यायज्ञानक्षणयोनियतप्राक्कालभा“वित्वाविशेषसद्भावात् / "प्रतीयाताम् इति :- सप्तमी यातामन्तम् / [82] मश्वेतदपि इति :- यद् भवद्भिः शरीरादीनां चैतन्यनिषेधाय बलवत्साधनमुपक्रान्तं तदपि साध्यमेव भद्याप्यसिद्धमित्यर्थः / भूतकार्यत्वाद् इति हेतुद्वयं तुल्यसाध्यदृष्टान्तत्वाद् एकेनैव "पदेनोपात्तं तेन भूतत्वात्कार्यत्वाच्चेत्यर्थः, 2] पर: प्राह-भवत्वित्यादि / "यदि स्विति-किन्त्वित्यर्थः / तदधिकरणमिति-ज्ञानाधिकरणम् / ज्ञानस्याधार [कु०] शिष्योपाध्यायबुद्धयोः सत्यपि कार्यकारणभावे स्मरणादर्शनादप्रयोजकः कार्यकारणभाव इत्येतत्प्रसिद्धमेव दूषणमित्युपेक्ष्य सौगतनये कार्यकारणभावस्य प्रतिपत्तिरपि न सम्भवतीत्याह तदयुक्तमिति (कं. 71.21) / यद्यपि बुद्धीनां स्वात्मग्रहणमग्रे निराकरिष्यते तथाप्य भ्युपगम्य (म) वादोऽयम् / स्वात्ममात्रनियते इति (कं. 72.2) मात्रग्रहणेन बुद्ध्यान्तरपाहणं प्रतिपादयति / कारणत्वं कार्यत्वं च प्रतियोगिना सहैव ग्रहीत्वं (गृहीते) / ततश्च कार्यकार(ण)त्वयोर्धर्मितादात्म्ये सत्यपि बुद्धीनां स्वात्मग्राहकत्वे प्रतियोग्यग्रहणादग्रहणमिति भावः / [82] तदेवं संस्काराधाराभावे स्मृत्यनुपपत्तेर्ज्ञानाश्रयः स्थायी कश्चिदङ्गीकरणीय इति बौद्धान् पराजित्य भाष्यमवतारयितुं चार्वाकमुत्थापयति भवतु पराश्रितमिति (कं. 72.4) 1 घटवत्-ता। 2 कार्यत्वं कारणत्वं च-जे. 1; जे. 3 / 3 नाध्यवसाय-जे. 1; जे.३। 4 प्रतीयाताम् -जे. 1; जे. 3; प्रतीयताम् - जे. 2 / 5 परस्परं - जे. 2 / 6 मगृहीतं कुतो-कं. 1; कं. 2 / 7 ज्ञानं यदि तदधिकरणं-जे. 1; ज्ञानं यदि तु तदधिकरणं-जे. 2 / 8 ज्ञानं -ड; 9 करणत्वा-ड; 10 मिति न वाच्यम् -अ, ब, क; 11 न वाच्यमिति बकपुस्तकयोरावृत्तम् / 12 [ ] एतच्चिह्नान्तर्गतः पाठः अ पुस्तके भ्रष्टः / 13 तस्याभावात् इत्यनन्तरम् ; 14 भावित्वविशेष-अ, ब, क, भावित्वाभावित्व-ड; 15 प्रतीयेताम्-अ%3; 16 चैत्य-अ, ब, 17 पादेन-अ; 18 पाठोऽयं के पुस्तके नास्ति, किन्तु जे-२ पुस्तकेऽस्ति / 19 अभ्युपगम्य-ह.प्र।
| SR No. | 004336 |
| Book Title | Nyayakandali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | J S Jetly, Vasant G Parikh |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1991 |
| Total Pages | 748 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |