Page Text
________________ 172 न्यायकन्दलीसंवलितप्रशस्तपादभाष्यम् प्रशस्तपादभाष्यम् [79] दिक् पूर्वापरादिप्रत्ययलिङ्गा। मूर्त्तद्रव्यमवधि कृत्वा मूर्तेष्वेव द्रव्येष्वेतस्मादिदं पूर्वेण दक्षिणेन पश्चिमेनोत्तरेण पूर्वदक्षिणेन दक्षिणापरेणा'परोत्तरेणोत्तरपूर्वेण चाधस्तादुपरिष्टाच्चेति दश प्रत्यया यतो भवन्ति सा दिगिति, अन्यनिमित्तासम्भवात् / तस्यास्तु गुणाः सङ्ख्यापरिमाणपृथक्त्वसंयोगविभागाः कालवदेते सिद्धाः। . न्यायकन्दली [79] युगपदादिप्रत्ययलिङ्गत्वमिव कालस्य पूर्वापरादिप्रत्ययलिङ्गत्वं दिशो वैध→मिति प्रतिपादयन्नाह-दिक पूर्वापरादिप्रत्ययलिङ्गेति / पूर्वमित्यपरमित्याविप्रत्ययो लिङ्गं यस्या दिशः सा तथोक्ता। एतदेव दर्शयति-मूर्तद्रव्यमित्यादिना। 'अमूर्तस्य द्रव्यस्य नावधित्वम्, नापि पूर्वापरादिप्रत्ययविषयत्वमस्त्यनवच्छिन्नपरिमाणत्वात् / अत इदमुक्तं मूर्तद्रव्यमधिं कृत्वा, मूर्तेष्वेव द्रव्येष्विदमस्मात् पूर्वेणेत्यादिप्रत्यया यतो भवन्ति सा दिगिति / एतस्मादिदं पूर्वमित्यस्मिन्नेवार्थे पूर्वेणेति निर्देशः, प्रातिपदिकार्थे तृतीयोपसङ्ख्यानाद् / ननु पूर्वापरादिप्रत्ययानां कार्यत्वात्कारणमनुमीयते, तत्तु दिगेवेति कुतो निश्चयः ? तत्राह-अन्यनिमित्तासम्भवादिति / न तावत् पूर्वापरादिप्रत्ययानां द्रव्यमानं [टि०] ( // अथ दिग्निरूपणम् // ) [79-80] तृतीयोपसङ्ख्यानाद् इति :-प्रकृत्यादिभ्य उपसख्यानमिति अन्यथाऽऽनन्त्यादव्ययानां पूर्वेणेत्यादीनि सर्वाण्युत्पन्नान्यव्ययानि प्रथमैकवचनान्तानि / तेनाधस्तावदुपरिष्टाद् योगेऽपि दिक्शब्दविहिता पञ्चमी 'एतस्मादित्यत्र सिद्धा / 'रिरिष्टादस्तात् 'प्रत्यययोगे तु पञ्चम्यपवादा 'रिरिष्टादस्तात् इति षष्ठी स्यात्, प्रत्ययान्तत्वेऽपि वा तदपेक्षया आवृत्या एतस्मादित्यत्र षष्ठी व्याख्येया, पूर्वेणेत्याद्यपेक्षया तु पञ्चमी / पूर्वेणेत्यादावपि एन प्रत्यया [पं०] [79] प्रातिपादकार्थे तृतीयोपसंख्यानादिति-लिंगार्थमात्रे तृतीयाभिधानादित्यर्थः / स एवेति / यथा कथञ्चिदवस्थिते द्रव्ये तेषामुत्पत्तिप्रसंगादिति एवं पूर्वोक्त एव / उभयाभावप्रसंगश्चाधिक इति अन्योन्यापेक्षया एकस्यापि [कु०] [79] दिक्ते परत्वापरत्वे गुणकाण्डे वक्ष्येते अतस्तल्लिङ्गत्वं तत्रैव सेत्स्यतीत्यत्रानभिधानमित्याशयवान् भाष्यमवतारयति युगपदादीति (कं. 67.11) / यद्यपि ग्रीष्मात्पूर्वं वसन्त इति (व्या) "पकस्यां [एकस्याम्] अवधित्वं दृश्यते तथापि दक्षिणोत्तरादिप्रत्य [य] समभिव्याहृतपूर्वादिप्रत्ययेषु पूर्वस्यावधित्वं चान्वयव्यतिरेकाभ्यां निश्चितमित्यभिप्रायेणाह-"अमूर्तद्रव्यस्येति (कं. 67.14) / अनवच्छिन्नपरिमाणत्वादिति (कं. 67.15) चानवच्छिन्नंपरिमाणे च दर्शनादिति नेयं न हेतुतया, ग्रीष्मादिषु व्यभिचारप्रसङ्गात् / 1 दक्षिणपश्चिमेन - दे। 2 पश्चिमोत्तरेण -दे। 3 अमूर्त्तद्रव्यस्य - जे. 1; जे. 2; जे. 3 / 4 दिक्शब्दयोगविहिता-अ, ब; 5 अधस्ताद्-अ, ब, क; अस्माद्-ड; एतस्माद्-मु; 6 रिरिष्टास्तात्-अ; रिष्टादस्तात्-ड; 7 प्रययोगे-अ, ब; 8 रिरिष्टास्तात्-अ%; रिष्टादस्तात्-ड; 9 ष्वारेद्यया(!)-अ, ब, 10 एकस्याम इति शुद्धः पाठो भाति / 11 अमूर्तस्य-कं.१।
| SR No. | 004336 |
| Book Title | Nyayakandali |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | J S Jetly, Vasant G Parikh |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1991 |
| Total Pages | 748 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |