Nyayakandali

SR No.: 004336
Original Sutra Author: N/A
Author: J S Jetly, Vasant G Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1991
Total Pages: 748
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 16 MB

Page 171

146 न्यायकन्दलीसंवलितप्रशस्तपावभाष्यम् न्यायकन्दली शक्यते प्रहातुं वह्नरिवेन्धनविकारसामर्थ्यं धूमानुमाने, तत्परित्यागे च बुद्धिरपि परिस्यज्यताम् / प्रभावाति'शयादेवशरीरवदबुद्धिमानेवायमीश्वरः करिष्यति / उपादानोपकरणादिस्वरूपानभिज्ञो न शक्नोतीति चेत् ? कुत एतत् ? तथानुपलम्भादिति चेत् ? फलितं ममापि मनोरथद्रुमेण, न तथा यावदिच्छाप्रयत्नव्यवहिता बुद्धिः कार्योत्पत्तावुपयुज्यते यथेदमव्यवहितव्यापारं शरीरम् / एवं तर्हि का गतिरत्र बुद्धिमत्कर्तृपूर्वकत्वसामान्यस्य ? अगतिरेव, उभयोरपि शरीरित्वाशरीरित्वविशेषयोरनुपपत्तेः, 'निविशेषस्य च सामान्यस्य सर्वत्र सिद्धयभावात् / किमनुमानस्य दूषणम् ? न किञ्चित्, पुरुष एवायं विशेषाभावाच्छशविषाणायमाने साधनानहें सामान्ये साधनं प्रयुञ्जानो निगृह्यते, यथा कश्चिन्निशितं कृपाणमच्छेद्यमांकाशं प्रति व्यापारयन् / अथानुमानदूषणं विना न तुष्यति भवान्, 'तदानीमिदमशरीरिपूर्व [टि०] व्याप्तिग्राहकप्रमाणेति - व्याप्तिग्राहकेण प्रत्यक्षेण घटादौ शरीरिण एव कर्तृदर्शनाद् प्रमाणबाधितेऽशरीरि कर्तृपूर्वकत्वलक्षणेऽर्थे प्रवर्तमानो हेतुः कालत्ययापदिष्ट: / ननु घटादौ शरीरिपूर्वकत्वं कथं गृहीतमात्मनोऽप्रत्यक्षत्वात् ? न स्वात्मा 'तावच्छरीरी प्रत्यक्षः, परस्तु शरीरी अनुमित इति / [पं०] अथ वैशेषिक: प्राह - उपादानोपकरणादीत्यादि / बौद्धः कुत एतदिति / वैशेषिक: तथानुपलम्भादिति चेदिति / बौद्धः फलितं ममापीत्यादि / कोऽर्थः ? बुद्धेः म (ज) नितत्वात् / प्रथमं हि बुद्धिस्तत इच्छा ततः प्रयत्नेति व्यवहितकारणभूतयापि बुद्ध्या विना चेन्न कार्योत्पत्तिरिष्यते ततः शरीरं विना विशेषेण न घटते, तस्याव्यवहितकारणत्वादित्यर्थः / वैशेषिकः एवं तर्होत्यादि / परः प्राह अगतिरेवेत्यादि / वैशेषिक: किमनुमानस्य दूषणमित्यादि / परः प्राह न किञ्चिदित्यादि / भवानिति = वैशेषिक: / व्याप्तिग्राहकप्रमाणबाधित्वादिति - व्याप्तिग्राहक प्रमाणं भूयोभूयोदर्शनम्, [कु०] एकत्वं दर्शयन् प्रत्याचष्टे (अशरीरी)तत्परित्याग इति (कं. 55.24) प्रौढिवादमवलम्ब्य बुद्धिपरित्यागवाचोयक्तित्वशरीरत्वादीश्वरोऽपि न बद्धिमान मक्तात्मवदित्यनमानम आश्रयासिद्धिप्रसङ्गात्। फलितं ममापीति (कं. 56.1) यथोपदानानभिज्ञः कुर्वन्नोपलभ्यते एवं कारकाष्यधितिष्ठन्नपीति समानमित्यर्थः / बद्धरपि शरीरं कार्योत्पत्तावभ्यहितो याय इत्याह न तथेति (कं. 56.1) / का गतिरिति (कं. 56.2) कार्यस्य व्यापकस्येति शेषः / अगतिरेव -(कं. 56.4) अप्रतीतिरेव / किमनुमानस्येति (कं. 56.4) सामग्रीवैकल्यमव्युत्पाद्य कार्यानत्पत्तिप्रतिपादनमशक्यमिति भावः / निगृह्यन्त इति (कं. 56.6) असाधनीयमेतदिति / प्रतिपत्तिविरहादप्रतिपत्त्या / असा धनीयेसाधनीयमिति 1 'शवाद-कं. 1; कं. 2 / 2 व्यवहिताकार्योत्पत्तौ-कं. 1, कं. 2 / 3 निविशेषस्य - कं. 1; कं. 2 / 4 सामान्यस्य सिद्धघभावात्-कं. 1; कं. 2; जे. 1; जे. 3 / 5 तदिद° -कं. 1; कं. 2 / 6 भावत् - अ; 7 निगृह्यते-कं. 1, कं. 2 / 8 प्रतीकमिदं कं: 1. पस्तके नास्ति;