Nyayakandali

SR No.: 004336
Original Sutra Author: N/A
Author: J S Jetly, Vasant G Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1991
Total Pages: 748
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 16 MB

Page 159

134 न्यायकन्दलीसंवलितप्रशस्तपादभाष्यम् प्रशस्तपादभाग्यम् [65] 'इहेदानी चतुर्णा महाभूतानां सृष्टिसंहारविधिरुच्यते ब्राह्मण मानेन 'वर्षशतान्ते वर्तमानस्य ब्रह्मणोऽपवर्गकाले 'संसारे खिन्नानां 'सर्वप्राणिनां निशि विश्रामाथं सकल न्यायकन्दली [65] उत्पत्तिमन्ति चत्वारि द्रव्याण्याख्याय विस्तरात् / तेषां कर्तृपरीक्षार्थमुद्यमः क्रियतेऽधुना // पृथिव्यादीनां चतुर्णामुत्पत्तिविनाशौ निरूपयीणौ। तयोश्च प्रतिप्रकरणं निरूपणे ग्रन्थविस्तरः स्यादिति समानन्यायेनैकत्र निरूपणार्थ प्रकरणमारभ्यते-चतुर्णामिति / सृष्टिसंहारयोर् उत्पत्तिविनाशयोः, विधिः प्रकारः कथ्यते / यद्यप्येकत्र चतुर्णामपि सृष्टिसंहारौ कथ्यते, तथापि नेदं साधाभिधानम, प्रत्येक विलक्षणयोरेव तयोरुपवर्णनात। महाभूतानामित्युक्ते त्रयाणामेव परिग्रहः स्यात्, कपिजलानालभेतेतिषद् बहुत्वसंख्यायास्तावतैव चरितार्थत्वात्, अतश्चतुर्णामित्युक्तम् / चतुर्णामित्युक्ते चानन्तरोक्तमेव वायुकार्य शरीरमिन्द्रियं विषयः प्राण इति चतुष्टयं बुद्धौ निविशते, तनिवृत्त्यर्थ महाभूतानामिप्ति / नन्वेवं तहि द्वयणकामामुत्पत्तिविनाशौ न प्रतिज्ञातौ स्यातां तेषामणत्वात् / नैवम्, विधिशब्दोपादानात् / येन प्रकारेण महाभूतानामुत्पत्तिविनाशौ स प्रकारः कथ्यत इत्युक्तम् / तेषाञ्च द्वयगुकाविप्रक्रमेणोत्पत्तिरापरमाण्वन्तश्च विनाश इति / अतो द्वयणकानामपि सृष्टिसंहारौ प्रतिज्ञातौ स्याताम्, अर्थप्रतिपादनमात्रस्य विवक्षितत्वात् / [टि०] [65-66] . [॥मय प्रसङ्गागतं सृष्टिसंहारविधिनिरूपणम् // ] / प्रत्येक विलक्षणयोः इति :-पृथिव्यादीनां भिन्नकालक्रियादिवलक्षण्येन प्रत्येकं सृष्टिसंहारयो दो वास्तवं तु साधर्म्यमेतदिति / कपिञ्जलान् इति :-न 'हिंस्यात्सर्वभूतानीति वाक्यबाधया 'बहुवचनं यथा त्रिष्वपि चरितार्थमिति [पं०] [651 प्रत्येकमपि (मिति)-प्रतिद्रव्यम् / विलक्षणयोरिति-कालभेदेन / तयोरिति सृपिसंहारयोः / कपिजलानिति-पक्षिविशेषान् / तेषामिति = महाभूतानाम् / पञ्चदशनिमेषा काष्ठति परिमाणाः / स्वावरुद्धनभोवेशत्यागोपलक्षितःकाल: क्षणः / तद्वयं च लवः / प्रोक्तो निमेषश्च लवदयम् / काष्ठा तु निमेषाः। काडेति परिमाणाः स्वावरुद्धनभोदेशपंचदोह परिकीर्तिताः / अक्षिपक्ष्मणोः संयोगनिमित्तं कर्म निमेषः / विभागाथं च कर्मोन्मेषः / 1 'इहेदानी चतुर्णाम्' इति 'ता' पुस्तके मास्ति / 2 वर्षशतस्यान्ते-कि; 5. पु.। 3 संसार - कं. 1, कं. 1, संसारेऽहनि-दे। 4 प्राणिनां-दे। 5 रेतयो-कं. 1, कं. 2 / 6 तावत्येव-कं. 1, कं. 2; तावतैवत्रिसङ्खनयैव - टिप्पण ने. / / 7 परमाण्वन्तः-जे. 1, ने. 3 / 8 हिंसात् - भ, न; 9 बहुत्व -4;