Nyayakandali

SR No.: 004336
Original Sutra Author: N/A
Author: J S Jetly, Vasant G Parikh
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1991
Total Pages: 748
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 16 MB

Page 108

टिप्पणपञ्जिकाकुसुमोद्गमादिटीकात्रयोपेतम् न्यायकन्दली नास्ति परीक्षा, तत् कस्य हेतोः ? लक्षणमात्रादेव ते प्रतीयन्त इति / एवञ्चेदर्थप्रतीत्यनुरोधाच्छास्त्रस्य प्रवृत्सिर्न 'त्रिधैवेति / नामधेयेन पदार्थानामभिधानमुद्देशः / उद्दिष्टस्य स्वपरजातीयग्यावर्तको धर्मो लक्षणम् / लक्षितस्य यथालक्षणं विचारः परीक्षा। उद्दिष्ट विभागस्तु न विधान्तरम् उद्देशलक्षणेनैव संगृहीतत्वात् / तथाऽपि पृथगुच्येत / एतान्येवेति नियमार्थ विशेषलक्षणप्रवृत्त्यर्थञ्च विभक्तेषु पदार्थेषु तेषां विशेषलक्षणानि भवन्ति, अन्यथा तानि निविषयाणि स्युः / तत्र द्रव्याणि द्रव्यगुणकम'त्युद्दिष्टानि द्रव्याणि पृथिव्यप्तेज इति विभक्तानि / सम्प्रति तेषां विशेषलक्षणार्थ प्रकरणमारभ्यते / [वि.] [भय पृथिवीनिरूपणम् // ] "तं प्रति विपर्ययेति-विपर्यये व्यतिरेके सम्बन्धाव्यभिचारेण व्यतिरेक व्याप्त्येत्यर्थः / ईयम् इति-गन्धोपलक्षिता प्रत्यक्षानुमानगृहोता समस्तापि भू: पक्षीकृतेति न सपक्षसद्भावः / या लोके पृथिवी इति-पृथिवी इतरेभ्यो भिद्यते प्रथिवीत्वाभिसम्बन्धादित्यर्थः / नन जलम पीतरेभ्यो भिद्यते इति सपक्षे विद्यमानेप्यगतत्वादसाधारणत्वम् / 'नैवम् / इतरेभ्य इति पक्षीकृतगन्धद्रव्यादितरेभ्य इत्यर्थः इति सपक्षाभावादिति / समानेति- अर्थः प्रयोजनं लक्षणं [कु.] वृत्तवतिष्यमाणयोः सङ्गति दर्शयत्तिन्निहेदानीमिति भाष्यं व्याचष्टे अनुद्दिष्टेष्विति (कं. 26.15) / ननु त्रेधा चास्य शास्त्रस्य प्रवृत्तिरिति समानतन्त्रे दर्शनाभयथेति विरुद्धघतेऽत आह परीक्षायास्त्विति (कं. 26.17) / ननु कि परीक्षा निष्प्रयोजना? तन्त्रातरेऽपि न स्यात्, अथ सप्रयोजना इहापि स्यादेवेत्यत आह अत्रेति (कं. 26.17) / प्रवादान्तर व्याकोपो दर्शनान्तरविरोधः। यत्रत लक्षणाभिधानसामर्थ्यादिति (कं. 26.19) "इद अत्रानुकुलम् - विप्रविपत्ती हि सत्यां परीक्षाप्रवृत्तिः / न च सर्वत्र विप्रतिपत्तिः, सर्वतन्त्रसिद्धेषु तदभावात् प्रतितन्त्रसिद्धादिषु भवति विप्रतिपत्तिः / यदि लक्षणेनैव निरस्यते तदा तत्रापि कि परीक्षयेति, न कस्यापि प्रयोजनम् / सं(ह) कीर्तनं पदार्थानां शास्त्रविषयाणामिति ब्याख्यानान्न लक्षणेऽतिव्याप्तिः / भनियतत्वमथ लक्षितायाः परीक्षा[या] दुर्विज्ञानमिति तल्लक्ष [ण] माह लक्षितस्येति (कं. 26.24) / ननु याद्देशलक्षण एव शास्त्रस्य प्रवृत्तिविधे तर्हि द्रव्यगुणेत्यादिनोद्देशः कृतः / पृथिव्या सम्बन्धात् पृथिवीत्यादिना लक्षणं करिष्यते / पृथिव्यप्तेज इति रूपरसेत्यादिका तु केयं विधेत्यतमात [आह] उद्दिष्टविभागस्त्विति (कं. 26.24) / 1 विधव-कं. 1, कं. 2 / 2 तथाहि - कं. 1, कं. 2 / 3 °द्दिष्टानि पृथिव्यप्तेज° - कं. 1, कं. 2 / 4 त प्रतिविपर्यायेति-अ, तं प्रतिविषय-म., तं प्रतिविपर्यय-जे. 1 जे. 3: 5 व्याप्तेत्यर्थः-अ, ब; 6 मपितरेभ्यो- 7 नैवम् अ पुस्तके नास्ति। 8 यत्र-कं.। 9 व्याक्षेप-कं.। 1. अत्राक्षरो भ्रष्टो भाति /