Nyayakumudchandra Part 2

SR No.: 004327
Original Sutra Author: N/A
Author: Mahendramuni
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti
Publication Year: 1941
Total Pages: 634
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 15 MB

Page 445

प्रवनचप्र० का 0 65] वेदापौरुषेयत्वविचारः 'अमुष्मान्मन्त्रादस्येदं फलं भवतु' इत्यनुसन्धाय यदा यया कयाचित् भाषया प्रयुज्यन्ते मन्त्राः तदा तेषां तत्कर्तृप्रभावादेव तथाविधार्थक्रियाकरणसामर्थ्य संभाव्यते / दृश्यते हि साम्प्रतमपि महाप्रभाववतो मन्त्रवादिन आज्ञाप्रदानात् ज्वराद्युच्चाटनं निर्विषीकरणादि च। - किश्च, अंत्र विशिष्टा रचना दृश्यमाना तत्करणासमर्थमेव कर्तारं प्रतिक्षिपति नंतु कर्तृमात्रम् / न हि जीर्णकूपप्रासादादौ विशिष्टा रचनोपलभ्यमाना तन्मात्रं प्रति- 5 क्षिपन्ती प्रतीता; तत्करणासमर्थस्यैव शिल्पिनः तया प्रतिक्षेपात् / नहि कन्वयव्यतिरेकानुविधायिनो धर्माः कर्तारमन्तरेण उपपद्यन्ते। अतः वैदिकी रचनाऽपौरुषेयी' इत्याद्यनुमानमनुपपन्नम् ; दृष्टकर्तृकरचनाविलक्षणत्वस्य उक्तप्रकारेण तत्रोऽसंभवात् / संभवे वा कर्तृमात्रानिषेधकत्वात् / ततोऽयुक्तमुक्तम्-'रचनामात्रात्कर्चनुमाने जगतो बुद्धिमद्धेतुकत्वानुमानानुषङ्गः' इत्यादि; वेदरचनायाः कर्तृपूर्वकरचनाविलक्षणत्वाव्यवस्थितेः, 10 जगद्रचनायास्तु तँस्थितेः / तत्स्थितिश्च ईश्वरनिराकरणप्रघट्टके सप्रपञ्चं प्रपञ्चिता / यदप्युक्तम्- 'वेदाध्ययनं सर्व गुर्वध्ययनपूर्वकम्' इत्यादि; तत्र निर्विशेषणमध्ययनशब्दवाच्यत्वम् अपौरुषेयत्वं प्रतिपादयेत्, सविशेषणं वा ? तत्र आद्यविकल्पेऽनैकान्तिकत्वम् ; निश्चितकर्तृकेषु भारतादिष्वप्यस्य भावात् / द्वितीयपक्षे तु किं तस्य / विशेषणम् ? वेदश्चेत् ; ननु वेदविशिष्टमप्यध्ययनं किं तावन्मात्रेण हेतुः, अपरविशेषणवि- 15 प्रतीतं सर्वलोकेऽपि न चाप्यव्यभिचारि तत् ॥"-शास्त्रवा० 10 // 44 // (1) संकृतरूपया प्राकृतस्वरूपया पालिरूपया वा भाषया। (2) वेदे / तुलना-"अपि च यद्विलक्षणेयं रचना तद्विलक्षण एव कर्ता अनुमीयतां न पुनस्तदपलापो युक्त इत्यप्युक्तम् / " -न्यायमं० पू० 236 / “अपि चात्र विशिष्टा रचना दृश्यमाना तत्करणासमर्थमेव करि निराकरते न पूनः कर्तमात्रमपि ।"-स्या० 20 प० 634 / (3) कर्तमात्रम्। (4) विशिष्टरचनया। (5) वेदे / (6) पृ० 722 पं० 12 / (7) कर्तृपूर्वकरचनाविलक्षणत्वस्थितेः, यतो हि विद्यमानकर्तृकेषु अक्रियादर्शिनोऽपि कृतबुद्धिरुपजायते नतु क्षित्यादौ / (8) पृ० 102 / (9) पृ० 722 पं०१७। (10) तुलना-"किञ्चात्र निविशेषणमध्ययनशब्दवाच्यत्वमपौरुषेयत्वं प्रतिपादयेत् कञस्मरणविशिष्टं वा ?"-प्रमेयक० पृ०३६९। सन्मति० टी० पृ०४१स्या० र०पू०६३४। (11) तुलना-“यत एवन्तस्मादध्ययनमध्ययनान्तरवद् अध्ययनान्तरपूर्वकमिति साध्ये अध्ययनादिति लिङ्गं व्यभिचारि, भारताद्यध्ययने पौरुषेयत्वाध्ययनत्वस्य भावात् ।"-प्रमाणवा० स्ववृ० टी०ए० 345 / "न हि तच्छब्दवाच्यत्वकृतमनादित्वमुपपद्यते। अनैकान्तिकश्चायं हेतुः, भारतेप्येवमभिधातुं शक्यत्वात् / भारताध्ययनं सर्व गुर्वध्ययनपूर्वकं भारताध्ययनवाच्यत्वादिदानीन्तनभारताध्ययनवदिति।"-न्यायमं० पृ० 233 / प्रमेयक० पृ०३६९ / सन्मति० टी० पृ० 41 / स्या० र० पृ० 634 / "पिटकत्रयादावपि तत एव वक्त्रभावप्रसङ्गात् / वेदाध्ययनवदितरस्यापि सर्वदाध्ययनपूर्वाध्ययनत्वप्रक्लप्तौ न वक्त्रं वक्रीभवति, यतो विद्यमानवक्तकेऽपि भावादध्ययनवाच्यत्वस्यानकान्तिकत्वं न स्यात् ।"-अष्टश० अष्टसह० पृ० 237 / “भारताध्ययनं सर्वं गुर्वध्ययनपूर्वकम् / तदध्ययनवाच्यत्वादधुनाध्ययनं यथा // " -प्रमेयर० 399 / (12) अध्ययनशब्दवाच्यत्वादिति हेतोः / ___1 भवति ब०। 2 'तदा' नास्ति आ० / -मानतत्करण-श्र०। 4 ननु आ०। 5 तथा आ०। 6-द्धेतुत्वानु-आ017 भारतेष्वप्यस्य ब०। 8 सद्भावात् ब०, श्र० / 9 वेदश्चेन्नतुनु श्र० /